Тау тыланет, ялем
Шошо эр. Игече моткоч ояр, кечыйол пӧрт кӧргым волгалтен, кинде пуш нерым чыгылтарен помыжалтыш. Пырдыжыште кечыше шагатым ончальым – куд шагат эр. Мо татыште озавате кынелын, перемеч-когыльым кӱэшт луктын шуктен? «Ялысе-влак кужун мален огыт кий», – шоналтышымат, мыят кынелын, мушкылташ лектым. Ты гана, ола гыч толын, Лида дене уна лийым.
Лида – пошкудо вате. Мемнан пӧртна-влак ялын кок мучашыштыже верланеныт ыле. Эсогыл авана-влакат ик ялеш шочын-кушкыныт (Ярансола), а вараракшым ик ялышкак (Эҥерӱмбак) марлан лектыныт. Меат ик школышто, ик училищыште (тудо медшӱжарлан, а мый фельдшерлан) тунемна. Авана семынак ик ялышкак марлан лекна. Сай кумылан ӱдырамаш. Пошкудо-влак ден келшен ила, пурен лекшым чайым йӱктыде огеш колто.
Тыгерак икшырымын илат ялыште… Сомылымат ыштен шуктат, волькымат ончат, кидпашаланат пеш мастар улыт, кинде-шинчалым поген, пайремымат эртарат.
Меат сурт сомылым пытарен, эр кочкышым ыштен, ялна йыр ончал савырнаш шонен пыштышна.
Фото-влак:
Эн ончыч ял гыч лектын, ото велке ошкылна. Шинчамлан солыдымо, оргаж шудо дене кушкын пытыше олык лап перныш. Мо лийын олык дене? Шоналтен веле шуктышым, ала кумыл волен ончымем ужын, ала шонымем шижын, Лида тыманмеш вашмутым луктынат пыштыш: «Тений ялыште ушкалым, шорыкым шагалын ончат, вольык кӱтӱ огеш кошт, солышат уке, тыге олыкышто шудо кушкын, оргажыш савырна».
Волена, теве шинча ончылнына — апшаткудо пӱя. Тыштат вашталтыш. Пӱя талякамын, омыж шудо, изи чашкер дене кушкын пытен… Жап шуко эртен, мемнан дене пырля пӱртӱсыжат вашталтеш, шоналтен, экскурсийнам умбакыже шуэна. Турк ушем мыйым йоча пагытыш конден шогалтыш. Тиде жапышкак, тиде верышкак…
Шошо, кечан кече, ужар олык, шӧршудо пеледеш, кугу вольык кӱтӱ, калык шуко. Кӧ вольыкшым орола, кӧ комбигым я лудигым. Комбо-влак, шукерте огыл пӱктен лукмо игышт дене олан-вулан койын, вӱдыштӧ ийын коштыт. Ачана-авана мемнам комбигым оролаш колтат ыле. Мыланнаже тиде пеш келшен. Мом гына ыштен огынал ме тушто! Лапта дене, соҥгыра телефонла, шылын модынна, шӧршудо дене вуйшӱдышым пидынна. Кугуракышт экзаменлан ямдылалтыныт, книгам лудыныт. А чулымракше вӱд воктен ызген коштшо мӱкшым кидыш шындылыныт, пӱшкылыктеныт. Тыге телым кылме чер дене от черлане ман шонымо…
Лидан пелештымыже уэш кызытсе жапыш пӧртылтыш. Угыч ончылнем вес сӱрет: олыкшат пуста, калыкымат шым уж.
Умбалнырак – ото. Тиде кугу, шоҥго, патыр пушеҥган ото деч посна мый мемнан ялым ужын ом сеҥе. Тугае лишыл ты ото мыланем! Вет историйым шергалаш гын, латкандашымше курым кыдалнак ты отын улмыжо палемдалтын. Кугезе коча-кова, коча-кована-влак шке жапыштыже тиде отыш кумалаш лектыныт. Кызыт чыла тидым лач курымаш Онар гай койшо кугу тумо ден писте-влак веле шарнат…
Ӱлнырак – памаш. Ах, памаш! Кунар гана, теле я кеҥеж, ший вӱдетым подылмеке, йӱмӧ шумым чаренат, чоным луштарен, ласкалыкым пуэнат! Вӱдет путырак талын веле йоргыктен йога. Ял калык у волым, шӱалтыме вургемым сакаш тореш варам келыштарен. Пеш моторын эрыктен шынденыт, кӱзаш-волаш йӧнан лийже манын, тошкалтышым ыштеныт. Кумылат куан дене тодылалте.
Кидым-шӱргым шӱалтен, ший вӱдым подылна, шарналташ икмыняр фотом ыштышна да умбакыже экскурсийнам шуйышна. Колхоз сад пакча воктеч ошкылна. Клубын, имне вӱтан уке улмыштым шекланышым. Чыла вашталтын, илыш верыште огеш шого, мемнан дене пырля пушеҥгыжат кушкыт, витне. Шуко коштна. Но чыла ончен эрташ икмыняр кече кӱлеш. Вет ержак ялна йыр кудыт уло. А мыняр тошкемже, кок ковышта пакча олмо, ферме, трактор-комбайн садвече… Кугорнӱмбал тӱҥалтыш школ олмым, Азъял кыдалаш школем пеш ончалнем ыле. Вес гана толмашешлан кодаш перныш.
Кеч-мо гынат, мыйын ушыштем – пеледалт-тӱзланен шогышо шочмо ялем. Илыш тунам шолын. Мыняр лӱмлӧ айдемым ялем илыш-корныш ужатен луктын. Ала-мыняр тукым Букетов-влак (ме изирак улына, сайынже Аркадий Букетовым веле палена), Н.А.Александров, Г.С.Ербунов,С.Н.Журавлев, С.Н.Ласточкин, С.Н.Николаев, О.А.Сергеев (класс туныктышем лийын), Христина Александрова — эн самырык чолга шӱдырна.
Шуко вӱд йоген эртен, шуко пагыт… Но ушем угыч да угыч мыйым ялыш пӧртылта. Тушко, кушто мый илыш вийым налынам да молын семынак илыш корныш лектынам. Ачам-авамын сугынь мутышт ден пырля ялемат ужатен да пуйто пылышыш шып каласен: «Шуко экшык перна илыш корныштет, но тый чыла сеҥен эртет, нимо деч ит луд. Еҥлан осалым ит ыште. Чын да порылык чыла сеҥат» – йоҥга кызытат пылышыштем.
Тау, ялем, тыланет.
Автор – Зинаида Поликарпова (Андреева)
