Кӱтӱчӧ Эрвелина
Автор – Ална Алкече.
Эрвелина – латкок ияш ӱдыр. Тудо Йошкар-Олаште ила. Ачаж дене аваже эртак пашаште улыт. Суртоза тора командировкыш коштеш, аваже верысе заводышто тырша. Кеҥеж каникул шумеке, ӱдырым коваж деке тора ялыш каналташ намиен кодат. Тудлан тидын марте ялыште келшен. Пошкудыштак йолташ ӱдыр-влак вученыт. Нунышт шуко шочшан еш гыч улыт: поче-поче шочыныт. Веселан кушкыныт. Эрвелина нунын дене куанен модын. Коважлан тӱрлӧ мӧҥгысӧ сомылымат ышташ полшен. Но ик пашам оласе йоча ялт йӧратен огыл. Тиде сомылым ыштыме годым жап пеш кужула чучын. Пуйто ала-кӧ шагатым чарен шогалтен. Кӱтӱштӧ моткоч йокрок улмаш.
Ончычшым Эрвелина ик-кок гана аважын шольыжо Кыстынчи чӱчӱ дене кӱтӱм кӱташ миен ыле. Варажым «Ом кае, лучо ковамлан кӱмыж-совлам мушкаш, пӧртым эрыкташ полшем» ман пеҥгыдын каласыш. Теве тений ял олмеш моло йолташ ӱдыржӧ семын теҥыз тӱрыш кайымыже шуо гынат, ӱдыр уэш коважын ялыште вучымо уна лие. Тыште тудым, манмыла кажне пий-пырыс, кажне чыве-комбо пала дыр. Ял изи. Иктаж латвич суртан. Кеҥежлан шуко йоча каналташ толеш, сандене йокрок огыл.
Ола гыч толмо кастене коваже шӱлыканрак ыле. «Кыстынчи чӱчӱэт йолжым эмгатен. Кызытеш ошкыл огеш керт. Кӱтӱм кӱташ нигӧлан. Кочатлан полшаш кӱлеш. Мый тыланда кочкаш ямдылем», – каласыш Салима кова.
Эрвелина ончычсо гаяк пешыжак кӱтӱш каяш кумылан огыл. Но мом ыштет? Эрдене кынелын, изи солам кучен ошкылаш логалеш. Солаже кӱлешак. Вольык тудын дечын веле лӱдеш. Теве Поликарп кочаже как рашкалтен колта, уло кундем шергылтеш. «Сай кӱтӱчӧ Тоя дене кӱтӱм огеш кӱтӧ» манмым ӱдыр ончычат колын.
Эрдене эрак Эрвелинам коваже кынелтыш. Юалге клатыште, коважын тошто тюль гыч ургымо шыҥалык йымалныже кеҥежым йӱд омо поснак пеш тамле. Теве кӱтӱм ял гыч поктен, коча «Изэҥер» велыш савырале. Ял мучаш гыч йоген лекше памаш, ош кӱ корно дене изи модыш эҥерла йоргыктен йоген кая. Садланак лӱмжат «Изэҥер». Вӱдшӧ яндар. Кок вел гыч пеледышан леведыш семын памаш вӱдым мучко курык «толкын» авырен шога. Памаш лапката вер дене умбаке шыр-шыр-шыр манын «куржеш». Эрвелина изиракше годым моло йоча влак дене пырля тышке кӱ йымал пигол-влакым кучаш коштын. Ужава-шамыччын тӧрштылмыштым эскерен. Моло йоча ужава деч лӱдын гын, оласе ӱдыр нуным куанен ончен. Шарна: каналташ шичме годым кутко пурлын каен кертын. Писе шыҥшале шудо йымач ийын кайышыла нушкын. Тыштак коваж дене эм шудым погеныт: пӱртньыкым, матрушкам, вис-висым да молым. Курык вуйысо пӱнчер ден кожерыште иман пушеҥгын кичкыжым эмлан ямдылат ыле. Кочаже тиде верыште мончаш олташ пуым ямдылен. Мончам Эрвелина изинек пеш йӧрата.
Ял воктенак кечываллан кӱтӱм кандарыме вер. Ынде мыняр ий оҥа дене пудалыме, шифер дене авырыме авыртыш кӱкшаташтак шога. Каналташ теҥгылым келыштарыме. Ӱлнырак – шке пӱялыме изирак пӱя. Каныме лапката верыште вольык шудым нӱжен шындымыла кочкын. Нуж орам гын логалын огыл. «Вольыкат ушан. Йылмыжым когартымыже ок шу», – шке семынже шоналтыш уныка ӱдыр. Коваже гын нуж ден чомавочым поген, вӱтамбаке вольыклан посна пышта. Нуж телым пеш витамин, чомавочым гын вольык черланыме годым когартен йӱкташ сай маныт. Ушкал-влакшат пешак поро улыт. Эрвелинам нулал каят. Изиракше годым Кыстынчи чӱчӱжо шкеныштынак пеш поро Ошвуй лӱман кугу явыр ушкал ӱмбаке кӱзыктенат шындыш. Ик ушкал кӱтӱчын тыҥге-туҥге лиймыж годым сумкам терген налаш йӧратен. Икана коважын темен колтымо чайжым велен ыле. Кияр помидорымат кочкын колтен. Эрвелина чыла тидым порын шарналтыш.
Таче кече эрденак пеш мотор шога. Коваже уныкажлан каласыш: «Уныкам мыняр кече йӱр йӱрӧ, ола гыч толмет дене сылне игечым кондышыч. Тыйын пиалеш кечыжат порын шыргыжеш. Ит ӧркане. Куанен кӱтӧ веле».
Чынак, кӱтӱштӧ ӧрканен шинчылташ жап уке ыле. Йӱр деч вара поҥго ятыр лектын: коявоҥгыжо, куэвоҥгыжо, кожвоҥгыжо. Эрвелина поҥгым погаш моткоч йӧрата. Кочкаш утларакше корнывоҥго тамлын чучеш. Тиде поҥго лекме верыште олык посна шемалге ужарге лапчыкан. Ончычат коваже шыл шӱрышкат саде поҥгым пышта ыле. Салима кован шӱржӧ ялыште эн тамле. Пеш проста секретшым уныкажлан каласен: изи тулышто икмыняр шагат шолтыман, кок тӱрлӧ шылым (уло гын, кум тӱрлымат) пыштыман да шоганым шукырак падыштыман.
Кӱтӱштӧ ушкалвуй ончычсо гай шуко огыл. Южо шкет кова-кочаже казам веле ашнат. Тудыжымат пӧрт воктене вӱраҥла. Но вершӧрын кореман, чодыран, курыкан улмыжлан кӧра, кочалан полшыде огеш лий. Адакшым йырваш кинде пасу. Ушкаллан тушан пураш йоча шере калачым кочкаш йӧратымыла келша. Тыгай ужар озымжым кугу вольыклан пукшаш огеш лий. Карнен возын кертеш. Кӱтӱчӧ еҥ вольыклан вуйын шога.
Вольык ласкан кочмо гутлаште Эрвелина поҥгым поген шуктыш. Курыквуйышто снегым муо. Коважлан эмшудым кӱрын кошто. Кечывал марте жап пеш писын эртен кайыш. Кечывалым ыштен толмеке, школышто лудаш пуымо икмыняр ойлымашым лудо. Кӱтӱм кӱтен коштшыжла, кудалтен кодымо шӱкым посна пакетыш поген пыштедыш: атышӧрым, кленчам, кагазым нӧлтале. Южгунамже марла мурым колышто. Тудо шочмо йылмыжым пала, ойлен мошта. Уэш погымо поҥгыжым памаш вӱд воктене эрыктен шинчымыж годым коча кычкырале: «Уныкам, мӧҥгӧ велыш поктен каена. Тачылан сита». «Кузе? Мӧҥгӧ каяшат жап шуо мо?» – ала кочаже йоҥылыш лийын манын, ӱдыр аважын налын пуымо телефоныштыжо шагатым ончале. Таче Эрвелина Пӱртӱсын моторлыкшым, поянлыкшым вес шинча дене ончале, чылажымат чонжо дене шиже. Кастене ӱстелтӧрыштӧ коважлан мыскара йӧре каласыш: «Ковай, «кок мераҥым ит покто» манме калыкмутлан тореш тоям пыштышым. Иканаште икмыняр пайдале пашам ыштышым. Эрла адак кӱтӱш каем. Пошкудо шкет кова-кочаланат кӱташ полшем». Салима кова тыгай савыртышлан куаныш веле. Пошкудо Айвика ковалан полшаш уныкажым уло кумылын колтыш. Салима кокай шкежат йочаже-влакым изинек пашалан туныктен. «Пашам ыштымыда – мыланем, тунеммыда – шкаланда», – каласа ыле.
Эрвелина ынде латкуд ийымат темен. Ялысе илыш тудлан пеш келша. Ӱдыр кӱтӱм кӱташ моткоч йӧрата. Коважлан тугак полша. Пашам ыштен, уло чонжо дене кана. Кӱтӱм кӱтымыж годым Кыстынчи изаже Украине гыч сай таза тушманым сеҥен пӧртылжӧ манын, пӱртӱс лоҥгаште поро кече ваштареш шогалын кумал йодеш. Коваже туныктен. Марий лӱман, пуртӱсым жаплыше ӱдырын кумалмыже арам лийшаш огыл…
