Апакай лудмаш — тукым кокласе кыл
16 майыште Унчо кундемыште Апакай лудмашым эртараш палемдыме. Тудын тӱҥ шонымашыже, кузе эртаралтме нерген йодыш-влакым мероприятийын тӱҥ организаторжо Борис Апакаев дене рашемдыме.
– Борис Валерьянович, Апакай лудмашым эртараш шонымаш кузе шочын?
– Апакай лудмашым ачамын, Валерий Васильевич Апакаевын, 85 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклем. Тений «Волгалтше эртыме корнем» книгам луктынам. Тушко ачам дене кылдалтше ятыр материалым, фотокартычке ден шарнымаш-влакым чумыренам. Икмыняр произведенийым рушлаш кусарыме. Сборникыш шке шарнымаш-влакымат пуртенам.
Шарнымаш-влакым возаш шичмеке, произведений-влакым уэш шергал лектым. Кызыт гына, илышым ужмеке, содержанийын келгытшым умылаш тӱҥалынам. Чынжымак, произведений-влак келге шонымашан улыт.
Апакай лудмашым эртараш тӱҥалмын эше ик амалже нергенат каласен кодем. Морко районыштына гына огыл, уло республик мучкат тӱрлӧ лудмаш эртаралтеш: Колумб, Казаков да молат. А мый Унчо кундемем йӧратем, тудым нӧлташ тыршем. Ачамат нӧлтен. Садлан тиде лудмашым Унчо кундемланат пӧлеклем.
– Айста положенийым шергал лектына.
– Ачам литератур дене кылдалтше шинчымашым налын огыл, тудо связист лийын. Туге гынат тудо творческий айдеме ыле. Произведенийжым лудмо годым келге шонымаш-влакым вигак ужат. Положенийымат ачамын творчествыжлан келыштаренам.
1-ше – ачамын произведенийжым марла але рушла лудмаш.
2-шо – шке возымо почеламутым лудмаш. Яллаште юнкор-влак шукын улыт, шке произведенийыштым лудаш южыжо вожылыт, аптыранат. Чылаж годым газетышкат огыт лук, луктыт гынат, кугурак возышо-шамыч нуным тӧрлат. Тек тыгак лектыт. Вожылде шке произведенийым лудын пуышт, тек калык нунымат пала. Ӱшанем, тыглай йоча коклаштат талант уло.
3-шо – композицийым ончыктымаш. Ачамын возымо произведенийже гыч иктаж оҥай композицийым ончыкташ темлена. Уло, мутлан, «Телефон таҥ» ойлымаш. Ачай шкеже сценыште модын ончыктен ыле. Шкеат сценкым шынден ончем, шонышым, но ом шукто, очыни. Оргмомент пеш шуко.
4-ше – ачамын возымо почеламутшылан мурым мурен ончыктымаш.
5-ше – авторский мурым мурымаш.
– Апакай лудмашын тӱҥ идейже могай?
– Тӱҥ идейже – марий йоча-влак коклаште талантан икшывым, «самородокым» муаш, умбакыжат возаш кумылаҥдаш.
– А шкеже Те возен ончен огыдал?
– Ачам нерген шарнымашым возымо годым Лидия Иксанова деке перненам ыле. Тудо произведений-шамычым рушлаш куарен. Икмыняржым Геннадий Сабанцеват кусарен.
Лидия Геннадьевна мылам ойла: «А мо тый ачат нергенже почеламут дене возен от керт мо?» И тиде йодыш мыйым возаш таратен. Возенам мый ондакат, «Эр кече» сборникыш пуртымо ыле. Но мый тидын шотышто тыгай йолагай улам, возаш талантем уке, шоненам, садлан пешыже возкален омыл.
Йошкар-Ола гыч Моркыш кудалме годым корно мучко шонен кудальым. Ачам нерген кузе возен ом керт? Айда возем. Ала-мом диктофоныш возышым, ала-мом заметкыш. Миен шумек, кагазыш удыркалышым. Ала-мо лекте. Йолташ-влаклан ончыктышым, мӧҥгыштӧ лудым. Вара Лидия Иксановалан колтышым, тудо ик-кок мутым тӧрлатыш. Тиде гутлаштак мый эше икмыняр почеламутым серен кудалтышым. Йолташ-шамычлан пӧлеклышым. Памашыш мийышым, памаш нерген возышым. Теве тыге шоныдымын возаш кумыл лекте.
– Борис Валерьянович, йодыш-влаклан вашешташ жапым ойырымыланда тау. Тек Апакай лудмаш шуко талантан еҥым чумыра да поро йӱлаш савырна. Тенданат уста шӱлышда ынже йом, ачада семынак кӱлешан мутым муын, ятыр сай произведенийым возаш тыланена.
_________________________________________________________________________________________________________________
Валерий Апакаев 1940 ийыште Морко селаште служащий-влакын ешыштышт шочын. Изинекак радиотехникылан шӱмаҥын. Унчо школ деч вара 1958 ийыште Шеҥше радиоузелыш пашаш пурен. 1959-1960 ийлаште армийыште служитлен. Тихоокеанский флотышто матрос лийын. Пӧртылмекыже, ончычсо паша верыштыжак тыршен. 1964 ий гыч автоматический телефон станций сетьлам илышыш пурташ тӱҥалыныт, сандене монтёр В. Апакаевым Архангельск оласе связь электротехникумыш кок тылзаш курсыш тунемаш колтеныт, варажым тудым механиклан шогалтеныт. 1983 ийыште Шеҥше РУС-ыш куснен, участкын бригадиржылан сулен налме канышыш лекмешкыже тыршен. Валерий Апакаев сылнымутым йӧратен. Возымыжо республикысе тӱрлӧ газетыште, «Ончыко» журналыште савыкталтын. 2001 ийыште «Парым» лӱман икымше сборникше савыкталтын. 2010 ийыште «Мландӱмбалне улам ыле кайык…» книгаже ош тӱням ужын.
