Чон йодмым — кагазыш…
Теве тыгай чолга еҥ-влак дене палыме лиймеке, марий сылнымутын ончыкылыкшо нерген тургыжланыме нимыныр ок шу. Коеш, сылнымутна эше пеледеш! Поэзий аланыште ончыкыжым мотор деч мотор саска-влак шочаш тӱҥалыт…
Таче ме тыланда самырык автор Кристина Быкован почеламутшо-влакым лудаш темлена. Ӱдыр моткоч куштылгын, шочмо йылмыжым шижын сера, тыгодымак илыш да йӧратымаш нерген келгын шонкала.
Кристина Быкова — Марий кугыжаныш университетын студенткыже, марий йылме, литератур да англичан йылмым туныктышо лияш ямдылалтеш.
Автор шкеж нерген
— Кужэҥер район Одобеляк ялеш шочынам, вара ковам деке Лопсола ялыш илаш кусненна. Кумшо классыште тунеммем годым возаш тӱҥалынам, но тунам почеламутышто рифме ден ритм улмо нерген пален омыл. Вара икмыняр ийлан тиде пашам кудалтенам ыле, но пӱрымаш деч от утло: чон возаш йодеш. Шуко почеламутшо — чон йодмаш. Утларакшым йӧратымаш нерген возем, молан манаш гын, шкежат самырык улам, йодышыжат — курымашлык. Мо чонем тургыжландара, тудым кагазыш пыштем.
Мо тугай йӧратымаш?
«Мо тугай йӧратымаш?» –
Йодын ик ӱдырамаш.
Йодын вес ӱдырамаш:
«Мо тугай йӧратымаш?»
Нуным колыштын купеч,
Ойласа тыге мудреч:
«Икте-весым пагалаш –
Тевыс мо йӧратымаш!»
Вашешта тудлан купеч:
«Йоҥылыш лият, мудреч!
Сай йолташ лияш ваш-ваш –
Тиде чын йӧратымаш…»
Адакат ойла мудреч:
«Тый от умыло, купеч!
Курымеш пырля илаш –
Тиде вот йӧратымаш!»
Нуно шуко ӱчашат,
Эркын еҥ-влак погынат…
А палет мо тый, йолташ,
Мо тугай йӧратымаш?
Илыш чын
Эртен каят кеҥеж да теле,
Тӧрзаш тӱкалтыш коло ий…
Молан вара тыге чот неле?
Чыла сеҥаш сита мо вий?
– Йӧратымаш ден келшымашым
Вашталтыш чапле телефон. –
Осал айдемын ты шомакшым
Йӧршеш ынеж кол поро чон!
Шеҥгеч ойлаш сита гын вийже,
Шинчаш ок керт ончалынат.
Чыла чытем… Тек йӧсӧ лийже…
Уке! Ом колышт иктымат!
Моткочак неле таче илыш,
От пале кӧлан ӱшанаш…
Каза вӱташ пуртет гын пирым,
Тый ямде лий яра кодаш…
Шочмо вер
Ошкылам: кава йылт канде,
Йырымваш кумда пасу —
Тиде мыйын шочмо мланде,
Чонемлан тыгай асу!
Йывыртен погем шижмашым,
Олык лапышке вашкем,
Эн чевер висвис аршашым,
Аваем дек наҥгаем!
Эр годсек вуча чукайжым,
Тӱрлӧ чесым ямдылен.
Почын ончалеш капкажым,
Шоналта ньогаж нерген.
Толын шуым шочмо суртыш,
Йоча жап чот шарналтеш.
Эх, пеш писын пагыт куржын,
Пӧртылташ ок лий уэш!
Ошкылам: кава чылт канде,
А йырваш кумда пасу!
Тиде мыйын шочмо мланде,
Чонемлан тыгай асу…
Ава
Шыман ниялтымет ден
Эрдене кынелтет,
А ныжылге мутет ден
Кастен малаш пыштет.
Ойгемым трук шижмеке,
Оет дене толат.
Да шокшо, лай кидет ден
Шинчавӱдем ӱштат.
Кокланже мый, ораде,
Ом кол чыла мутет!
Улам эре тораште,
Но тые тогдает.
Авай, мылам ит сыре,
Арамак ит шудал.
Чот неле годым сере,
Тый мыйым ӱжылдал.
Сӧй
(Антон Петуховлан пӧлеклалтеш)
Улат ыле пеш самырык,
Моткоч виян, чолга…
Логальыч шучко тамыкыш –
Шортеш яндар кава…
Пычкемыш теле касын
Мардеж лӱшкен коштеш.
Векат, эн сай йолташым –
Пораным – кычалеш.
Куку гай шкетын кодын,
Ава шонен шинча…
Пычалым кидыш налын,
Йочаже орлана.
Ньоган пеш шуко йодыш,
Илаш ыле, илаш!
Верештын сар тулотыш,
Утлаш ок лий улмаш…
Пеш шуко шочшо таче
Арам авам коден.
Молан тынаре каче
Жап шудегеч каен?
Теле
Ош мамык лум леведын мландым,
У ий тӧрзашке перкала.
Чучеш моткоч ласкан да ямлын,
Мый курыкыш каем эрла!
А таче мый ыштем мӧчӧрым,
Коньки ден мунчалтен ончем,
Вара ош лум гыч модыш пӧртым
Йолташ-влакем дене чоҥем.
Кӱлеш лудаш почеламутым,
Йӱштӧ Кочайлан каласем.
Родемланат ыштем пӧлекым —
У ий пайремым чот вучем!
Коҥга пайрем
Эрдене эр кынельым,
Кован паша шолеш…
Пурталын пуым нелым,
Коҥгам олташ пижеш.
Поген шында ӱстелыш
Сий-чесым ямдылен,
Ончалын урем велыш,
Унам вуча кастен.
Кован ӱмбалне шовыр –
Чылт йӱксыла коеш.
Кугу ош порсын шовыч
Ласкан ӱмбак возеш.
Вашкат пошкудо-влакше,
Шинчат ойлен, мурен.
Пеш писын эрта касше —
Марий Коҥга пайрем!
Теле кечын…
Вучем мый тыйым кечын,
От вашке мый декем,
Да йӱштӧ ир игечын
От ырыкте чонем.
Шӱметлан лишыл омыл,
Шукертак паленам.
Тый тидым шылтен отыл,
А мыйже вученам…
Молан? – Шкежат ом пале.
Ала чот йӧратем?
Пагалымем, ит вашке,
Вет тыйымак вучем!
Ик сылне, мотор кечын
Тый мыйым вашлият,
Ойлет шыман кум мутым
Да шокшын шупшалат!
Но тольык тиде кечым
Вучаш мыняр кӱлеш?..
Лач йӱштӧ теле йӱдым
Шӱмем шыпак шортеш!
Шыже муро
Ончальым мый тӧрзашке,
Кечат малаш возеш…
Ты шыжын чал шепкаште
Пӱртӱс йыр рӱпшалтеш.
Пычкемыш шыже йӱдшӧ
Вершӧрым кӧгӧнла.
Тыгае шучкым ужын,
Шӱм-чон тургыжлана…
А ий гай йӱштӧ йӱржӧ
Чотрак вел тӱҥалеш,
Да уло лавыражым
Тӱжвак тудо луктеш.
Сандене шыже кечын
Айдеме ойгаҥеш,
Вет шыже лавыра ден
Шып ӧрткыш чак коштеш.
Ал кеҥеж
Ямле пагыт – ал кеҥеж,
Куан ден тӱня темеш!
Жап модаш да воштылаш,
Олыкыш миен толаш.
Но ит мондо пашамат,
Пого тӱрлӧ саскамат.
Ший эҥер дек миен тол,
Тушто уло шуко кол.
Яндар йӧратымаш
Кеҥеж вашталтыш шошым,
Тый тольыч воктекем.
Чонемлан чучо шокшын,
Мый кольым: «Йӧратем!»
Мыняр, коден йӱд омым,
Ты татым вученам.
Шижмемым почын омыл,
Вет йышт йӧратенам…
Пыртка, мура шӱмемже,
Улат гын пеленем!
А шокшо чон-шижмашым
Тыматлын аралем!
Серыш
Адак тылат серем, пагалымем,
Пеш йӧсӧ тый дечет посна улмаш.
Мый тыйым уло чон ден йӧратем,
Но ок кӱл тыланет йӧратымаш!
Ом керт ик татланат тетла монден,
Шонем, да шыпак кумылем йога…
Молан чонемже тыйым ойырен?
Каяш ыле висвисым вел погаш…
Ойлаш ом тошт тӱнялан шижмашем,
Арам дыр лӱдмӧ шӱлыш авалтен.
Шуэш ты жап, мый тидым каласем,
А кызытеш возем лач шонымем.
Лудат иктаж-кунам тый чон мутем,
Да умылет, кузе чот йӧратем.
А кызыт лач «Чеверын!» ойлынем,
Ала эше мый тыланет серем…
