Чылалан кӱлеш ача (ойлымаш)
Автор — Людмила Семенова.
«Эн пиалан пагыт -тиде йоча жап!» — маналтеш Ольга Николаевнан 6-шо классыште тунемше-влаклан возаш пуымо сочинений теме. Тыгай вуймутан паша школлаште икмыняр руш классикын йоча илыш нерген возымо произведенийышт почеш пуалтеш ыле. Ынде руш литератур ден программе вашталтын гынат, туныктышо шке планже гыч тудым ыш кораҥде: ача-ава пелен туныктышат икшывын шонымашыжым шижын да умылен моштышаш.
Ик велым шоналташ гын, 12 ияш йочалан пиалан але пиалдыме улмыжым шижаш нелырак: таче мӧҥгыштӧ чыла сай, школышто вурсен огытыл але сай отметкым налын гын, тудо шкенжым пиаланлан шотла. Ача кастене йӱшӧ толын да шурга, эшежым классысе тергыме пашам шӱкшын ыштен гын, — кече мучкылан йочан кумыл волышо. Туге гынат, Ольга Николаевна пашам пуыш да шижтарыш: «Сочинений эрыкан лийшаш, Лев Толстойын Иртеньевшым, Горькийын Алёшажым але Короленкон да Купринын неле илышым ужшо геройышт-влакым пример шотеш веле кондыман, шонымашым шке гыч возыман.»
Урок тӱҥалтыште план шотым ыштымек, чылан пашалан пижыч.
— Возымо пашадам, уэш пачаш терген, тетрадьышкыда возен налза. Вес уроклан шке семын Ги де Мопассанын «Папа Симона» ойлымашым лудаш темлем,- урок мучаште каласыш туныктышо.
Тиде ойлымаш ынде «внеклассный» манме списокышто огешат темлалт, француз писательын лӱмжат кокытеланыме шонышым луктеш гынат, туныктышо тудым кучылташак тырша. Ольга Николаевнан шкенжынат чонжым тӱкалта да классысе ача деч посна кушшо йоча-влакланат у ӱшаным шочыктымыла чучеш. Ойлымаш ачадыме, марий манмыла, «мераҥ» йочан кочо илышыже нерген. А молан «мераҥ»?! Марийдыме ватын йочаже мераҥла лӱдын-вожылынак илышаш манын тыгай мутым тушкалтеныт ала-мо…
Ольга изиж годым шуко шонкален: ачан але ачадыме-влаклан илаш куштылгырак? Классыштышт ача деч посна ятыр йоча тунемын. Икмыняр тыгай ешыште ава шуко икшыван тулык вате ыле. Кудыжо шкевуя каен, кудыжым трук йоҥылыш паша але чер наҥгаеныт. Тыгай ешыште кугырак икшывылан чот логалын.
Олянат ачаже лийын огыл. Молан лийын огыл? Лийын. Палыме еҥ. Начальник! Шкет ӱдырамаш нигунам тидын шотышто утым ойлен огыл.
Коклан ӱдыржын мутым лукташ тӧчымыж годым, «мый ешым торкален омыл, мылам йоча кӱлын» манеш ыле. Лач ик гана веле «Ачат Оршанке педучилищыш тунемаш пураш темлыш» мане.
Ялыште нимом от шылте. Южгунамже ӧрат веле: кушеч чыла пален налын шуктат? Ача-ава деч йочаштат мом да кузе колеш, тугак шке йолташ коклашкыже луктеш. «Ачат кӧ, Оля?»- южо шке таҥашыже игылтынрак йодын. «Лучо весе деч ыштем ыле»,- коклан семынже шонен ӱдыр. Садлан «ачай» маншашыже тыште-тушто, еҥ шинча ужмо деч посна вашлийме годым мутым лукташ тӧчен гынат, Оля кораҥ каен. А мом ойлаш, яра мутым вашталташ? А тудын пелашыжым, школ директор да математике дене туныктышыжым ӱдыр пагален. Анна Петровнат Олям нигунам обижатлен огыл. «Пасушто мардежан, сайрак чие»,- манмыжат лиеден. Олямытын суртышт йӱлымӧ годымат полшаш тӧчен куржтале, посёлокысо школышкат шкежат йыҥгыртыш, «эплын увертарыза» мане.
Ача шокшым палыше, тудын кидшым кучен коштшо йоча трук туддеч посна кодешат, мутат уке, йӧслана. А ачан аралтышыжым палыдымыже палыдеак кодеш, «тыгак лийшаш» шона. Туге гынат, кеч изиже годым чыла йоча ачан лийшаш. Тидын шотышто туныктышын «Чылалан кӱлеш ача» почеламутшат шочын ыле:
Азалан кӱлеш ача!
Йӧратен, кидеш налшашак!
Пеҥгыде, таза вачат —
Ырыктен, йочам малташлан.
Рвезылан кӱлеш ача!
Эргылан пример лийшашак.
Пеленжак эрлат, тачат
Туныктен, рат ден йодшашак.
Ӱдырлан кӱлеш ача!
Арален, шот ден кушташлан.
Нарашта ужар парча
Кумылан мурен — кушташлан.
Йочалан кӱлеш ача:
Тудо пеҥгыде эҥертыш.
Ончыде кырча-марчам,
Осал деч садак леведыш
Лийже кажныжын ача,
Ава кумылын — шеледыш,
Йочалан лиеш лачак
Еш пиал — куан пеледыш.
Тунемше-влакын возымо пашаштышт Ольга Николаевна йӧратыме еш пайрем, школысо илыш, унала коштмо, йолташ, могай пашам ышташ йӧратымышт нерген лудо. Ик пашаштат ойганыме кумылым ыш шиж. Тидлан шкежат куаныш.