Шочмо верын йӱкшӧ
Кум шагат эр. Паша верыште улам. Кече тачат пеш неле ыле… Эрйӱдым каналташ йӧн лият, эмлымверын ик пӧлемыштыжӧ шогышо креслыш шинчым, изиш каналташ кӱлеш, шоналтышым. Нойымо палынак шижалте… Шинчагомдыш нелеме, шкеак кумалте. Икмыняр жап гыч йомакысе гай омо мыйым шочмо Эҥерӱмбал ялышкем намиен шогалтыш. Изи годсо пагыт, колхоз сад, ял шеҥгелне ужар ото, лӱжгалтше уржа пасу, вольык ферме, шочмо суртем, сурт тич вольык, чыве-комбо… А эн тӱҥжӧ – авам, йӧратыме аваем, тугаяк самырык, мотор, мыйым вашлие. Ала-мом пеш шуко кутыркалышна (чылт рашыжак шарнен кодын омыл), пакча воктелне ончен коштна. Но пиалан омем омсашке йыҥгыртыме йӱк кенета лугыч ыштыш. «Тушто тендан полышда кӱлеш», – кушко каяш кӱлмым умылтарыш толшо еҥ. Тыгай шомакым ме, медицине пашаеҥ-влак, кечеш мыняр гана колына! Чемоданым кидыш налын, содор чиен, ӱжмӧ верыш лектын куржна. Чыла сайын эртыш, тиде ганат полышым вашке пуэн шуктышна. Эше ик айдемылан куштылгырак лие, шинчаончалтышыжат веселаҥе. Ушышкем адакат шукерте огыл ужмо омем толын пурыш. Логарышке кочо комыля тольо. Мый тыгак Москваште улам. А теве нылле минут ончыч пуйто вес илышыште лийым… Шочмо-кушмо суртыштем, ача-авам дене пырля. Але илышын нимогай ойгыжым уждымо, йӧсылыкым палыдыме, пиалан самырык ӱдыр.
Йӧн лийме годым шочмо Морко кундемышкем ик-кок ганаже миен толашак тыршем. Эн ончыч коча-ковам, ача-авам, пелашем ден эргымын, чыла лишыл родо-тукымемын шӱгар ӱмбакышт миен савырнем. Чылажымат эрыктен, тӧрлатен лектам, чонем луштарем. А вот ялышкемже чылт чылаж годымак пурен лекташ йӧн лийын огыл. Тидлан амалжат уло: мемнан пӧртна йӱлен, лач олмыжо веле кодын. Ынде тидлан жапшат шуко эртен, ончычсо семын вучен шогышыжат иктат кодын огыл.Туге гынат, чонем ӱжмӧ годым пурен коштынам. Да кажне ганажат у шижмаш, у шонымаш шочеш.
Кум ий ончыч Крым гыч Валя акам толын ыле. Валя акам, Йоплан гыч Галя акам да мый ялыш миен толаш, Сӱрем ото шӱгарлаш пурен лекташ да илыш гыч кайыше лишыл родо-тукымнам уштен лекташ шонен пыштышна. Игече пеш сай, кечан ыле, сандене йолынак каяш тарванышна. Корнына кужу, пасу да икмыняр ял гоч эрта. Тӱрлӧ нерген шарналтен ошкеден, корно кужытымат ышна шиж. Эҥерӱмбал ялыште мемнан пӧртна тӱрыштак. Ял деке миен шушаш годымрак мемнан пӧрт олмо тураште ала-мо татыште погынышо изирак шем пыл лапчык вуй ӱмбалнына чумырген кечалте. Но кызыт тиде мыланна чарак огыл. Мемнан пӧрт ончылно ончыч мотор ош куэ кушкын. Асфальтым шарымышт годым, витне, мешаен да руэн шуэныт. А палисадникыштына кум тӱшка сирень кушкын. Сирень-влак кызытат тугак шогат. Тольык шарлен пытеныт, сандене шоҥгыракын койыт. Но садак кажне шошым пеледыт, эртен коштшо калыкым сылне пеледышышт да тамле пушышт дене куандарат. Умбакыже ончен, сурт олмышкыла ошкылына. Кенета сирень йымалне кушшо пеледыш шинчамлан перныш. «Ирис», – йӱкынак кычкырал колтышым. Кӧргыштем могай шижмаш улмым мут дене каласен мошташат огеш лий. Ты пеледышым мый шымше классыште тунеммем годым шынденам. Ӱшанашат йӧсӧ, но тиде чынак. Моткоч шуко жап эртен, иктат шӱкым сомылен огыл, вӱдымат шавен огыл, а пеледыш кызытат уло.
Чыла ончен савырнышнат, каналташ шична. Сортам чӱктен, сумка гыч изишак кочкыш-йӱышым луктын, коча-кованам, ача-аванам ушташ шонен пыштышна. Лач тиде жапыште шыма йӱр оптал колтыш. Пуйто саде изи лапчык шем пылет вучен, чытен шоген. Мемнан дене пырля пӱртӱсшат шортын колтыш… Шинчавӱд дене йӱр вӱд иктыш ушнышт. Лач сорта тул гына тыгак ӱшанлын чӱчкен модын, волгыдын йӱла. Кузе тыге? Могай юзо вий? Вашла ӧрын ончална.
Тиде кечын ончен коштмына кужу жаплан шарнымашеш кодо. Мемнан йоча жапысе (кеч чылажак огыл гынат) шуанвондо, олмапу, шоптырвондо, пакча воктен кум куэ да ик пызле кызытат одарланен шогат. Пакча шеҥгелне кугу патыр тумо чылт сурт оролла чучо.
Тений кеҥежымат Морко кундемыш мийымем годым пурен лекдешым чыте. Сурт олмыштына кушкын шогалше изи чодыра коклаште шарналтен коштым. Чылажат пеш лишыл. Корно воктене изи йытыра шопкевоҥго шинчамлан перныш. Вара эше весе, кумшо… Тыге кандаш чапле поҥгым верештым.
Шочмо кундемыште чылажат пеш лишыл, сылне да мотор. Вот тачат омем дене тушто лийым. Вучен шогышо ача-авам шукертак уке улыт гынат, чонемлан садак ласка ыле. А чынжым гын, кызыт чыла весе. Шуко жап эртен, шуко вӱд йоген эртен. Илышыштынат, ялыштынат, пӱртӱсыштыжат моткоч кугу вашталтышым ужаш лиеш. Туге гынат, шочмо кундемын йӱкшым кызытат тӱжем уштыш кокла гыч раш колам. Ача-аван пуымо сугыньышт нелылыкым сеҥен лекташ шуко гана вий-куатым пуэн. Шочмо кундемемлан, шочмо суртемлан мый тӱжем гана таум каласем.
Зинаида Поликарпова.
