Шинчавӱд таман пӧчыж

Автор — Римма Якаева

«Еҥ-влак пӧчыжым пеш погат, ала меат миен толына ыле, мыняр гынат погена» манын, ачай авам дене когыньнам ончале. «Ават йочат дене шинча, – ынде мылам ойла, – а ме юватылде тарванена веле.

Ачай саскамат, поҥгымат погаш чодыраш шкет коштеш, эсогыл пумат шукыж годым шкет ямдыла, пелен иктаж-кӧм шӱдыркален кошташ йӧршын огеш йӧрате, сандене пӧчыжым погаш каяш ӱжмыжӧ мемнам ӧрыктарыш.

– Эрденак каяш огыл ыле мо, вашке кечывал шуэш, – шыдынрак пелештыш авам. – Вара кушкыла каяш шонен пыштенат?

– Ончычсо кӱтӱм кӱтымӧ верыш, – ойла ачам, – шошым туштыла коштшемла пеш шуко пӧчыжшудым ужынам ыле, тушко еҥ-влак огыт кошт, сандене погена, шонем.

– Пеш торас, – тургыжланенрак пелештыш авам, а ӱчашаш ыш тӱҥал.

Ме ачам дене, мо кӱлешым писын погалтен, тарванышна. Мый шке шотем дене пеш куаненам, вет мыняр кеҥеж тиде чодыраште эртен! Кӱтӱм кӱтымӧ годым тӱрлыжат лийын, иктаж-мо вашталтын уке, мылам тиде оҥай. Вич ий тунемме жапыште тиде чодыраште лийын омыл.

Эҥер гоч тыгыде пушенге дене ыштыме пашма дене ласкан вончышна. Эҥертышлан кучымо кужу тоям сайын шогалтен кодышнат , умбакыже каена.

– Ой, пеш тораш каенас, – манам ачамлан, – тембалныракше пӧчыжшӧ уке мо?

– Тиде верыште коштынам, тембалне уке. Теве иктаж пел меҥге гыч миен шуына, – вашештыш ачам.

Ошкылмына годым ачам корно ӧрдыжыш пурен лектеш, тыге тучеш, пуйто тудо огеш пале, куштырак пӧчыжшудыжым ужын… Вара ик вере пурышат, мылам кычкыра: «Пуро тышке, толын шуна!»

Изирак делянке, пӧчыжшӧ, чынак, тӱкыдымӧ, моткоч тале – пого веле! Мый, куанен, писын гына ведрашкем пӧчыжым опташ тӱҥальым.

– Тый тыште пого, вес вере ит кай, мый эше савырнен толам, – каласыш ачам.

– Йӧра, – маньымат, кынел шогалын, йырым йыр ончальым. Шинчамлан йыгыре шогышо кок кукшо кож перныш. – Тидым шарнышаш, – ышталам шкаланем.

Ачам ик-кок пырче пӧчыжым ведраш шуышат, чодыраш пурен йомо. Иктаж кок гана ачамым кычкыральым, эре воктенак йӱкым пуыш. Вара пеш талын пӧчыжым погаш пижым. Ик чоҥга гыч весыш, ик чоҥга гыч весыш… Вуйышто тӱрлӧ шонымаш…

Ачай нергенет йӧршын монденам. Ведрамын тич теммыжымат шижын омыл. А ачамже кушто? Савырнен толам мане да куш каен йомо? Вет тидыже (шагатыш ончальымат) кум шагат ончыч лийын! Тыш-туш ончыштам, пӧчыжемат велышым. Кодшыжым велаш огыл манын, пелен налме лапчык дене ведрам кылтен шындышым. Ачам кычкыральым – шып, чотрак кычкыральым – шып. Мо тыгай, ачамже кушто? Шинчам дене кок кукшо кожым кычалам – уке. Мыйже эре ик верыштак поген коштынамыс, а кукшо кожшо-влак кушто улыт? Ынде уло кертмем дене ачамым кычкыраш тӱҥальым, кӧргем чытыра, ом пале, мом ышташ. Ведрам нальым да тышке-тушко куржталаш тӱҥальым. (Эх, толмо кыша дене лекташ огыл мо? Вет мый дечем моло иктат тыште коштын огыл, ик кыша веле лийшаш… Ӧрткымем дене тиде ушыш пурен огыл). Лӱдмем дене, шортмем дене, куржталмем дене – чылт ӱнарем пытыш. Умылем: мый йомынам! Трук, ведрам шуышымат, кок кидге кӱш нӧлталын, уло кӧргӧ йӱкем дене кычкырен ойлаш тӱҥальым.

– Чодыра оза! Чодырашкет саламлалтде пурымемлан, емыж-саскатым йодде погымемлан (ала утыж дене шуко погенам), погымем годым шудым тошкымемлан, уло кертмын кычкырмем дене ир янлыкетым лӱдыктылмемлан проститле мыйым. Мӧнгыштем талукаш изи эргым вуча, авам тургыжлана, ачамат йомдарен, докан. Ир янлыкетлан кӱрышташ, тодышташ, чӱҥгалаш ит пу. Проститле мыйым да мӧнгӧ пӧртылаш полшо. Эше ик гана йодам, проститле мыйым! – маньымат, кож йымак шинчын, уло кертмын шорташ тӱҥальым. Тыге шортын шинчымем годым вуйышкем, кроп шоктен, пӱгыльмӧ волен возо. Укш коклаште ур койылалтыш. «Тылат сай, тый мӧнгыштет улат, – манам тудлан, – мыланемже мом ышташ? Тыштыла ны машина дене, ны трактор дене, ны йолын коштшо уке, лишыл ялжат иктаж вич меҥге тораште. Иктаж гана сонарзе эртен кая гын веле… кушкыла каяш – ом пале. Тышанак лияш логалеш, – манын, адакат шорташ тӱҥальым. Ала эше ик гана урым ужам манын, кӱш ончальым. Укш кокла гыч «илынет гын мом нюриен шинчет, тарванылаш кӱлеш» маншыла ур мыйым онча. А чынак вет, тыгодым авамын ойлымыжым шарналтышым: «Илышыште тӱрлӧ лийын кертеш, кӧ пала, ала иктаж гана чодыраште шкет йӱдлан кодаш перна. Тыгай годым нигунам мланде ӱмбалан малаш кодман огыл. Кӱжгӱ пушеҥгым ойырен, лучо кожым, кӱзен шинчаш. Камвозаш огыл манын, кеч-мыняр чыташ толашет гынат, садикте омым от сеҥе, мален колтет. Шкендым иктаж-мо дене кыдал гыч йолыштен, пушеҥге пелен кылден шындаш кӱлеш. А пушенгым тыгайым ойыраш – кушко куштылгын кӱзен-волаш лиеш. Мардеж уке гын, ӱшакарак вереш тулым олташ…»

«Тарванылаш, тарванылаш» – шкаланем шке пачаш-пачаш ойлен, рюкзакем налын, чыла кӱсеным пургед нальым. Шырпе уке, кочкыш уке, нимо уке. Ведра гыч пӧчыжым рюкзакыш оптальым, ведрам шуэн колтышым, пӧчыжым петырыме лапчыкым кумыте кушкедым, ваш кылден, кыдалышкем пӱтырен шындышым. Рюкзакым вачыш чиен, пеҥгыдын кылден шындышым. Тыге ошкылаш, пушеҥгыш кӱзаш каньыле. Ынде пушеҥгым кычалшаш. Пычкемыш марте пушеҥгым муын кӱзен шинчаш кӱлеш. А эрдене … Лучо ом мужед. Кугу кожым кычалам. Муым. Кӱзаш тӧчем – ом керт. Укшыжо пеш кӱшнӧ. Мылам ик кутышын тыге чучын колтыш, пуйто тиде укшышко кержалташ тӧчен, тиде кож воктене ала-кунам тӧрштылынам, эсогыл шыргыжал колтышым. Ӧрдыжкырак кораҥын, кожым ончальым. Капемлан шокшын чучын колтыш – тидыже палыме кож! Шӱмем чӱчкыдынрак кыраш тӱҥале. А шкеже шкемым лыпландараш тыршем: ласкан, ласкан. Сайын ончал, ит ондалалт, тиде кож ваштареш корно гоч тыгаяк кугу кож лийшаш… Корно гоч… Корно гоч. Корно! Шеҥгекырак лийын, кожым я иктыжым, я весыжым ончем. Шарналташ да умылаш тӧчем, кушкыла мылам каяш. Йӧра, эше тошто пушеҥге ийым погымо семын кӱжгемеш веле, а формыжо ок вашталт. Шарналтышым! Миен кожым ӧндальым. Адакат ала-молан шортын колтышым. Вара оҥем тич шӱлышым погалтен, пеҥгыдын тошкалын, ончыко ошкыльым.

Ик жап писын ошкыльым, вара эркын куржаш тӱҥальым. Куржмем семын писештам. Пычкемыш лиймеш эҥерым вончен шукташ тӧчаш кӱлеш. Куржам да ужам: корнышто кум кыша – кокытшо чодыра велке кайыме, иктыже – мӧҥгӧ могырыш. Ачай мӧҥгӧ каен, лектеш. Ом умыло, кузе тудо мыйым коден каен кертын? Мо лийын? Мӧҥгыштӧ тиде раш лиеш. Эн тӱҥжӧ – вашкерак миен шуаш. Тыге шонкален куржшемла трук ала-могай йӱк солныш. Шогальым. Шып. Уэш куржам. Изиш лиймеке, адакат йӱк шоктыш. Тиде ачамын йӱкшӧ огыл, ӱдырамаш йӱкла веле шоктыш. Ала-молан чот лӱдын кайышым. Ом курж, ошкылам, колыштам. Пылышемлан лоп-лоп-лоп шокта. Тидыже ынде мо? Лишемеш. Мый чытыраш тӱҥальым. Мом ышташ? Куш пураш? Кугу пушеҥгым ончыштам. Нимом йӧнаным ом уж. Адакат йӱк. Ала-кӧ кычкыра. Кӧ?! Йӱк-йӱанат лишемынак лишемеш. Мый писын гына, корно гыч кораҥын, чодыраш пурен, шӱшӧ кашка воктек пызнен возым. Мо ынде лиеш? Таче мӧҥгым ужаш огеш логал, докан, адакат эргым шоналтен, шортын колтышым. Шӱмем лектын вочшаш гай кӱлтка. Тиде ир янлык гын, шӱмемын кырымыжым колынак, мыйым муэш, шонем.

Тиде жапыште мыйын кийыме вер воктеч лоп-лоп-лоп шоктен ала кудале, ала куржо да трук мыйын лӱмем кычкырале. Йӱкшо авамын. Авай тыште нигузе лийшаш огыл. Кеч-мо гынат, корныш лектым, мо лиеш, лиеш ынде…

Саде куржшет адакат лӱмем кычкырале. Тидыже авайыс! Авай! Ынде мый кычкырем. Куржшет мӧҥгеш савырныш, мый – ваштарешыже. Ӧндалалтна, коктынат шортына. Авам лач «Юмылан тау, Юмылан тау» манеш, тетла нимом ойлен огеш керт. Шична. Изиш шӱлалтымек, авам ойла: «Тыйже кушто лийынат, кушан йомын кодынат? Ачат тыйым пеш кужун кычалынам, манеш. Ик вере шогалтен коденам, миймешкем уке. Кычкырмемлан эше йӱкымат ок пу, эн ончыч шке кычкырыш, вара шып лие, манеш.

А мыйже ачай мыйым коден каен шонем. Мӧҥгӧ миен шуына гын, коден кайымыжлан садикте вурсем. Кузе эше корнышкыжо лектын моштышым? Тиде чодыра оза чаманыш, моло огыл, ойлем авамлан. «Айда тарванена, эҥер гоч вончаш пеш пычкемышеш кодына», – манын авай кынел шогале. Мый авамын йолышкыжо ончальым, йолыштыжо литой кем. Вот молан лоп да лоп шоктен…

– Ӧрткымем дене чарайолыш литой кемым чыкалтышым да давай куржаш», – ойла авай.

– Ой, – манам, – ынде йолет йӧршын нузылген пытыш вет. Писын гына йол гычем носким кудашын, авамлан пуышым. Тудо ыш торешлане, чийыш. Тарванышна.

Кушто куржына, кушто ошкылына, эҥер деке пычкемышалтмеке веле миен шуна. Эҥерым сайынак вончышна. Ынде мыланем тыге чучеш, пуйто ала-кӧ мыланна полшен шога, тиде авай воктене да сандене, докан. Тӱрлым кутыркален кайыме дене пакча деке миен шумымат шым шиж. Леваш йымалне тулым чӱктымылан кӧра пакча шеҥгечынак ачамын эргымым кок могырыш нумал коштмыжо коеш. Мӧҥгӧ миен шуна, пӧчыжан рюкзакем кудашын, уло кертмем дене мланде ӱмбаке шуэн колтышым. Ачам деке миен, кидше гыч эргымым нальым, кагаз гай тӱсшым, чытырше кидшым, йошкарген пытыше шинчажым ужымат, ачамым ӧндальым да эргымым пукшаш ошкыльым. А ачам йӱкын шортын колтыш.

Молан мыйым коден толмыжым ачам деч нигунамат йодын омыл.