Пӧртын шӱмжӧ – коҥга
Шокшым пӧлеклыше, тазалыкым саемдыше, ешым пукшышо да йӱктышӧ, илыш куатым пуэн шогышо, юзо виян тулын илыме верже – коҥга. Кугезына-влак тудым «пӧртын шӱмжӧ» манын лӱмденыт.
Коҥга еш илыш дене ойыраш лийдымын кылдалтын. Суртышто йоча шочмо годымат марий-влак тудо «коҥга гай виян, коҥга гай пеҥгыде лийже» манын пелештеныт, шинча вочмо деч аралаш манын, азан саҥгашкыже коҥга шӱчым йыгалтеныт.
Пӧртым чоҥымо годымак, кӱварым шарыме деч ончыч, коҥгалан негыз ямдылалтын – коҥга олмо. Ожныракше тудым пу гыч ыштыме ныл йол семын келыштареныт. Кӱварым пыштымеке, коҥга верым ямдылыме сомыл тӱҥалын. Тидын годым коҥга оптышо але суртоза тыге пелештен: «Коҥгажым ыштена – шокшо лийже, мелнажымат, киндыжымат тамлын кӱэштын шогыжо, пӧртымат ырыктен шогыжо…» Верым ямдылыме деч вара тушан оҥам шареныт, оҥа коклаш ошмам колтеныт. Умбакыже коҥга мастар радам дене кермычым оптен кӱзен.
Калык ой:
«Коҥгаш олтымеке веле пӧртын пушыжо тамле»
Ожно марий калыкын кырыме коҥга лийын. Кермычым кугезына-влак пӧрт олмым ямдылыме годым кӱнчымӧ ошма ден шун гыч ыштеныт. Ошма лончышко вӱдым опталыныт да, тудым шун дене варен, чарайолын тошкеныт. Тиде вартышым кермыч калыпеш оптен, кечеш коштеныт. Кермычым оптымо годым кучылтшаш шун вартышым шулыктараш манын, вӱд дене варымеке, тудым ик кече наре шинчыктыман улмаш. Кермыч да шун икгай улмыштлан кӧра коҥга пеҥгыде лийын, шелыштын огыл, волен каен огыл.
Коҥган ужашыже-влак
Коҥга оптымын шке шот-ратше уло. Тидым коҥга мастар палышаш. Ик тӱҥ ужаш – коҥгамаска (коҥга кӧргӧ савыртыш). Тудым шикш кайыме верышке оптен кӱзыман. Лач тиде верыште тул йӱлаш тӱҥалеш гын, тудын шикшыже пӧртышкӧ ынже лек манын, кӧргӧ могыр кӱкшака, а ончыл могыр лапкарак лийшашашым шотыш налман. Коҥгамаска коҥгааҥ дене ушалтын. Тудыжо марий калыкын кеч-кунамат эр кече могырышко ончен. Тидыже пӱртӱслан кумалме да кечын вийжылан ӱшаныме дене кылдалтын. Коҥгаончыл деч кӱшнырак – коҥгасаҥган верже. Пум кошташ коҥга шеҥгалне але ӧрдыжтӧ коҥгарож ышталтын. Южыжо пум кӱшнӧ верланыше мурляште коштеныт. Ӱлнӧ коҥгайымал лийын. Тыгак южгунам коҥга воктене салмавондым, тулвондым да кӧршӧквондым аралыме верымат ыштеныт. А коҥга пелен возакым оптеныт. Тушкыжо кочкаш шолташ але вӱдым ырыкташ йӧнештарыме под шинчын. Коҥгам ырыктымеке, шикш лекме корно гыч шокшо юж ынже кай манын, тудым тӱньык салма дене петыреныт. Ончычрак тудо тыглай пыштыман салма лийын, варарак шупшылман салмам ышташ тӱҥалыныт. Коҥга тул гыч лекше шикш тӱньыкыш кая.
Коҥга нерген ойлымо годым коҥгамбалым палемдыде кодаш лиеш мо? Коҥгамбалым авырен чоҥалтше верым марий калык коҥгашулдыр манын лӱмден. Кузе кайыквусо шке игыжым шулдыр йымалне ӧндал ырыктен, тыге марий айдеме пӱртӱсын пуымо яндар шун да ошма дене чоҥымо коҥга помышеш кап-кылжым тӱрлӧ чер деч эмлен.
Кызытсе пагытыште коҥга икмыняр вашталтын, тудым чоҥаш кучылтмо вартышат, кермычат ожнысо гай огыл. Шукыж годым ынде пӧртым канде тулын шокшыжо ырыкта, но ятыр марий еҥ таче мартеат «пӧртын шӱмжым» арала, тамле сийым ямдылен, чевер мелнам да когыльым кӱэштын, шке суртышкыжо илыш ямым пуртен шога.
