Олюкын коваже

Йӱд рӱдӧ. Пӧлемыште шагатын кылт-колт жапым шотлымыжо веле шокта. Уло еш тамле омо дене мала. Ольга Николаевна гына эрласе уроклан чыла ямдылымеке, коча-кован кечыжым эртараш йӧрышӧ тӱрлӧ почеламутым, мурым Интернет пасушто шуко ончышто, книгалаште пургеде. Малаш вочмекыжат ыштышаш паша кужу жап ыш колто. Аваже, коваже нерген шарнымаш ала-кушеч толын лектат, омым йӧршын коштыш, шочмо кундемышке, йоча жапыш наҥгайыш.

Олян йоча жапше изи ешыште эртен: аваже да коваже пелен. Ава суртыштат, совхозыштат пашалан вуйым пуышо, озанлыкым сайын кучышо, пеҥгыде койышан ӱдырамаш ыле. Коклан пеҥгыдылыкышым кочывӱд ден луштарен, Олюкшым ӧндалын шортын да ик жаплан «йомын». Олялан калык ончылно йӧндымӧ чучын гынат, шке семынже аважым чаманен, умылаш тыршен. Ик жаплан сурт паша йоча да кова вачыш возын. Эре еҥым сӧрвалаш огыл манын, коваже 9 ияш Олям ушкал лӱшташат туныктыш. «Пашат мыланна, тунеммет шкаланет», — манылда ыле.

Изирак капан, пӱгыррак Анук кова — Паймыр ӱдыр. Ольга Николаевна шарна: шочмо кагазыштыже «Веткина Анна Григорьевна. Шочмо ийже — 1901 ий» манын возалтын ыле. Ош шовычшо, шӱргысӧ кугу шыгыльыже кызытат шинча ончылныжо. Теве коваже ончылсакышыжым шеҥгек шӱдыралын, клат ончылсо моклакаш тамакым шупшаш шинчеш. Чондайжым луктын, чывыштал-чывыштал тушеч чылымышкыже тамакым опта. Шупшын пытармекыже, жватажым шке верышкыже поген пышта. Чылым вурго шупшмо семын кӱчык кодешат, Олюк вурдылыкым кычал куржталеш, вияш рӱдан полан укшым тодыл конда. Шӱмлымек, пиж имым когартен, рӱдым шӱтат. Коваже тошто вурдымат ок кудалте, тусо «тамакшурым» йолыштыжо шӧн туртыктымо годым кучылтеш.

Анук кован илышыже тӱрлӧ шӧрынан, пагытын кочыжым тамлен ончышо лийын. Морко мландын ӱдыржӧ акаж дек унала толмыж дене Сӱлте ялышке изватылан логале, марийжын кум шочшыжым нӧлташ полшыш, Настачи ӱдыржӧ шочо. «Таньыла колымеке, эргыже суртым модын колтыш», -ойла ыле кова. Кладуш ден Анис марлан кайышт. Тыге Анук изи ӱдыржӧ дене ялӱмбак кодо. Акажын ешыштыже, кантор пӧртыштӧ, еҥ суртышто ӱдыржым кугу ыштыш. Вуеш шушо ӱдыр витлымыше ийлаште Узбек мландыш мамыкым погаш кайымыж дене тушанак марлан кодо. Кум шочшан лиймекыже, аважым азам ончаш полшаш наҥгайыш. Кӧ пала, ала Анукын ӱмыржӧ тушанак эрта ыле, кугу эҥгек лие. Вич ияш Сайра уныкаже ачажын кудалше тракторышкыже тӱкналт колыш. Тиде ойгым чытен кертде, Анук ялыш пӧртыльӧ, адакат еҥ ӱмбалсе илыш тӱҥале.
Тӱжем индешшӱдӧ кудло индешымше ийыште, шыжым, комбо пуным кӱраш полшаш толмыж дене Анук кува 13 ийлан шкет ӱдырамашын суртыштыжо кодо. Ӱдырлан кова лие, аважлан пашаш лекташ йӧным ыштыш. Аваже манмыла, чонан кӧген. Оля тунам кум арняш веле лийын, садлан Анук кувам коваже огыл манын шоналтенат огыл. Тудын пушкыдо кидшым, лудыш мурыжым тачат шарнен ила.
«Кӱзалальым курыкыш, волалальм олыкыш..» — шуйдарен кова коклан.

Олюкшо пошкудыш каен йомешат, пеш ӧпкела ыле. Кычал пурат, телевизорысо калык тудымат ужеш манын, утым ойлаш ок тошт, шып веле шинча. А уке гын, шокшымат пуа.

Анук кова, икмыняр тылзе йӧсланымек, январь тылзын йӱштӧ кечылаштыже кайыш. Олюжо 5 классыште тунемеш ыле. Чеверласыме жап шушашым шижын, ӱдырын икташ-куш каен йоммыжо шуын. Нимо ден полшен кертдымыжлан ойгырен.
«Телым каем гын, налме пеледышым, кеҥежым каем гын, олык пеледышым пыште»,- ойледен кова… Кеҥеж жаплан южгунам шке уныкаже-влак толеденыт гынат, Олюкшым ончыкак ужын, шке уныкаж семын ончен. «Тый дечет посна кочкашат ок шич ыльыс. Аза улмет годым изиш шорташат пуэн огыл, кидем гыч шупшын наледен»,- аважат Анук «акежым» порын шарналтен ойлен.

Кован шӱгар ынде йӧршын йомын. Рвезыракше годым Олян шарнен кодаш шотшо ситен огыл, а ынде нигӧ деч йодаш… Садлан шӱмыштыжӧ кугу титакым нумалеш, аважын шӱгарышкыже мийымыж годым, коважымат кычкыралеш…

Ольга Николаевна йоча-влаклан эрласе мероприятийым кузе тӱҥалшашым ынде рашемдыш. Шукерте огыл возымо почеламутшым шке семынже шарнаш тӧчен кийыш:
— Анук ковай, улат тора да лишыл
Эртен укетлан ынде нылле ий.
Тунам мардеж тыгаяк ыле вичкыж,
Пасум эрташ ыш сите мыйын вий…
Ала шарнымаш, ала у шонымаш чоным лыпландарыш, Ольга Николаевна эрвелеш ласкан мален колтыш.