Икымше лум (ойлымаш)
– Тоня! То-о-оня! Лек вашке! – тымыкыш кенеташте керылт пурышо йӱк Тоням помыжалтарыш. Одеялым ӱмбачынже налын шуэнат, ӱдыр окна дек куржын колтыш. Уремышке ончалмеке, омо чурийже волгалте. Тонян шинчаончылныжо мотор йомак сӱретлалте: мландым пуйто ош шартыш дене леведме, кава гыч ош лыве-влак эркын-эркын, вашкыде, пӧрдын-модын волат.
– Тоня, лек вашкерак уремыш! Ончо, мыняр лум возын! Айда курыкыш мунчалташ каена! –пошкудо рвезын шыргыжал каласымыже ӱдырын кумылжым нӧлтале.
– Вучалте, теве чиемат, лектам веле.
Тоня ден Вачи визымше классыште тунемыт, ик парт коклаште шинчат. Ӱдыр тыршен тунемеш, поснак литературым йӧрата. А рвезылан утларакшым физкультур келша. «Кушкын шуамат, офицер лиям. Тек ачам-авам мый денем кугешнат», – чӱчкыдын манеш тудо. «А мый туныктышо лиям. Оласе институтым тунем пытаремат, шочмо школышкем пӧртылам. Галина Викторовна семын йоча-влаклан шинчымашым пуаш тӱҥалам», – вашештен ӱдыр.
Лучко минутат ыш эрте, Тоня уремыш куржын лекте. Кавашке ончалын, яндар южым оҥ тич шӱлалтыш.
– Могай мотор! Чылт йомакысе гай, – пелештен, ӱдыр урзо тич лумым нале. – Вачи, ончо, лумпырче-влакше чинчыла койыт.
Рвезе, лумпырче-влакым ончалаш манын, лишкырак мийыш, тыгодым Тоня, чоян шыргыжалын, Вачин шӱргышкыжӧ лумым пӱргале да урем дене куржын колтыш. «Тоня, мый тыйым садак поктен шуам», – кычкыралын, рвезе почешыже куржо. Ял урем Тонян воштылмо йӱкшӧ дене вӱдылалте…
Молан лач тиде сӱрет ушыш тольо? Очыни, икымше лум йоча годсо пагытыш пӧртылтыш. Тачат тунамсыла лумпырче-влак, вашкыде, мландыш пӧрдын волат. Ятыр жап окнаш ончен шогымеке, Антонина Григорьевна келгын шӱлалтыш, векат, йӧратыме Вачижым шарналтыш.
Школым пытарымеке, Тоня шонымыж семынак институтыш экзаменым кучыш, а Вачи вес олашке военный направлений дене тунемаш кайыш. Тыге эре пырля лийын тунемше ӱдыр ден рвезе икымше гана кужу жаплан ойырлышт.
Вачи мӧҥгыжӧ У ийлан пӧртылын. Кужу корно гыч толын гына шуын, пӧртӧнчылан сумкажым коден, пошкудо-влак деке куржо.
– Тоня! То-о-оня! Лек вашке! Мый тольым! – рвезын йӱкшӧ уремым шергылтарыш.
Тоня шуко ыш вучыкто. Вачышкыже курткым пыштышат, тыманмеш куржын лекте. Вачим ужын, шӱйышкыжӧ кержалте. Рвезат пошкудо ӱдырым шыман ӧндале. Тымарте нуно йолташ гына лийыныт, а кызыт коклаштышт вес шижмаш улмым коктынат умылышт.
Теле каныш вашке эртен кайыш. Ваш-ваш серышым возкалаш сӧрен, ӱдыр ден рвезе уэш икмыняр жаплан ойырлышт. Тыге идалык почеш идалык, вич ият эртен кайыш. Тоня, дипломым налын, шке ялысе школышко туныкташ тольо. Вачи погонан лие, ынде тудо – офицер.
«Тоня, мыйым контракт почеш тора кундемыш колтат. Тушко миен шуын, кузежым-можым пален налам да вара тыйымат пеленем наҥгаем. Изиш вучалте гына», – Вачин шомакше-влак Тонян шӱмышкыжӧ имыла керылт пурышт. Тиде вашлиймаш пытартыш лиймым ӱдыр чон шижын, векат.
Икмыняр жап гыч Тонялан йӧратыме еҥже деч серыш тольо. Ӱдыр тудым вашкен гына почын, лудаш тӱҥале: «Йӧратымем, мыйым «шокшо точкыш» пел ийлан колтат. Тый ит ойгыро, чыла сай лиеш. Пӧртылмекем, сӱаным ыштена. Чеверын, тыйын Вачиет». А эше пел ий гыч толшо кӱчык серыш Тонян шӱмжым тӱжем катышлан пудыртыш. «Ит вучо мыйым. Мый весым йӧратем. Чеверын». Тиде мыскара манын, уэш-пачаш лудын, Тонян ушыжо пудыраҥме гай лийын.
Уке, Вачи Тоням ик татланат йӧратымым чарнен огыл. Кечывалвелне кайыше сар кок йӧратыше еҥым чаманыде ойырен. Рвезе тушеч ик йолан пӧртылын. «Тоням мый денем пиалан ок лий. Молан тудлан инвалид? Жап эрта, монда. Вес рвезым вашлиеш». Нине шонымаш-влак рвезын ушыштыжо йӱдшӧ-кечыже пӧрдыныт. А вара, уло кӧргӧ вийжым погалтен, серышым возыш…
Вачи лийше туткар нерген нигӧланат каласен огыл, эсогыл аважат эргыж дене чыла сай манын шонен. Тиде жапыште Вачи эмлалтын, протез дене кошташ тунемын, уэш илаш тунемын. Но шочмо ялышкыже каяш вашкен огыл.
«Сита, тетла тыйын нерген шонаш ом тӱҥал. Сомылемат ятыр погынен. Коҥгаш олтемат, когыльым кӱэштам», – шке семынже шоналтен, Тоня окна деч кораҥе. Но кенета пылышыжлан палыме йӱк шоктыш.
– Тоня! То-о-оня! Лек вашке! Мый толынам!
