Оксам аныклышна (ойлымаш)
Автор — Ална Алкече.
Илышыште кеч-кӧат мом гынат йӧрата. А мый илышыжымак моткоч йӧратем. Ош тӱняшке шочын, ласкан шӱлен, мландымбалне ошкыл колташак – кугу пиал.
Кажне еҥын чонлан келшыше сомылжо уло. Мыйын ик эн йӧратыме сомылем – шокшо мончаш пураш. Монча гыч лекмеке, ару вакшышыште малымеке, эрдене уэш шочмыла кынелат. Изиэм годсек арнялан кеч ик гана мончаш олтена ыле. Олаш илаш куснымекат общественный манме мушкылтмо верыш кошташ тӱҥальым.
Но… Азырен коронавирус! Ик жап вет уремышкат лекде илышна. Пашашкат ышна кошт. Тунам кӧ ракатланен канен, кӧ – йокрокланен. Мый гын мончаш пурыде орланышым. Ялыш каяш нигузе: полиций орола. Кучат гын, томаша. Ялысе манеш вате-влаклан ойлашышт веле, «Ораде ӧрчыган вуйжылан муын гына коштеш» манын каласат.
Ик кечын, Интернетыште шинчылтшемла, чапле монча нерген увертарымашым ужым. Йыҥгыртышым да такси дене кудал колтышым. Ик шагатлан пытартыш оксам кӱрын нальыч. Тиде шийвундылан вирусдымо саманыште кум гана ракатланен мушкылтын, выньык дене кыралт толам ыле. Мончаш тыге коштмем нерген ялыште илыше шольымлан ойленам ыле, ынде унала толмем еда мыскыла. «Тӱжем теҥгем ыштен налмыда шуэш – тугеже ӧрчыганлан мончаш олтен пуыза», – манеш. А такшым таксиже, выньыкше, монча кечылан налме иктаж сийже тылеч шукышкат шуэш дыр…
Короновирус лыпланымеке, пашам ышташ Моско велыш каенам. Тушто адакат душ веле. Йӧра кеч тудыжо уло. Южо еҥ, кугу олаш пашаш кайымеке, подвалыште монь илен орлана. Оксам кычал каен, кокланже могай-гына нелым ужын огыт кошт: вуйым тий кочкеш, капым – умдыла…
Пиалешем Моско воктенысе ик ялыште чӱчӱм пӧртым чоҥен. Ик каныш кечын тудын деке мончаш, ковам манмыла, капым савырен-савырен мушкаш, миен толаш лийым. Рӱдола гыч Моско воктенысе ола марте пел шагат еда автобус коштеш. А тушеч кум меҥгым кожла гоч йолын, пӱртӱслан куанен ошкыльым.
Мончаште шокшым пеш йӧратем. Шарнем, изиэм годымак шокшым уэш да уэш пуаш йодмемлан кӧра кочам монча гыч капрон тазым кучен лектын куржеш ыле, «Уке гын, арален кучымо тазем шокшышто шулен кая» манеш ыле. Тудо тунам мыскарам ыштен але чынак ате шулымо верч тургыжланен? Эше ешарен ойла ыле: «Кугу Сарыште колыдымо, мончаште колем мо ынде?!» Кугурак лиймеке, мончаш шкетын пураш тӱҥальым. Кузе шонем, туге кап-кылемым выньык дене поньыжам да кеҥеж гын, йӱштӧ вӱдыш, теле гын, лумыш тӧрштем. Йӱд марте мончаш пурен кертам. Но ковамын ойлымыжым шотыш налам: «Йӱдым мончаш ит пуро, ия вашталта»…
Чӱчӱм деке миен шуымат, шкеак чеслын гына мончаш олтен шындышым. Мончаже кызытсе саманлык, «олто да мушкылт» маналтеш. Пум коҥгаш кышкет – монча ырен шога, а тый ракатланен пӱжалт-пӱжалт пурет. Кочам семынак, ондак монча кува-кугызам, тоштыеҥым пелештен, капем лупшалам. Ковамын туныктымыж семын, шинчал дене мӱйым варен, ырыше капыш йыгем.
Мончаш олтымо кече пайрем гаяк. Тунам чыве але сӧсна шыл дене ямдылыме шашлыкым кӱкташ пеш йӧратем, чӱчӱмын ешыжым куандарем.
Икана чӱчӱмын палымыже шылым конден пуыш. «Пий ден пырыслан йӧра, кылмыктымаште ятыр киен, пужлен дыр ынде», – мане. Мый чылажымат шулыктышым. Пешак ӱпшынчам, пужлышо пуш уке. Чӱчӱмланат ӱпшынчыктышым. Тудыжат «пеш тамлын ӱпша» мане. Тыгай колбасам ынде пий-пырыслан пукшаш? Э-э, тынар тораш пашам кычалын коштын, оксам ситараш толашен илыше еҥлан тыгай кочкыш – пайрем сий. Кевытыште налын ончо-ян – пел пашадарет кодеш!
«Ну, поян москвич-влак, логарда тореш каен», – шоналтышым. Колбасам пӱчкын ончышым – шыл моклака. Шергакан, витне. Жаритлен шындышым. Тыгай чесле кевыт кочкышым кочмем омат шарне! Кодшо шылан сий дене солянкым шолтышым.
Каныш кечылам пеш сай эртарышна. Сурт кокласе пашамат ыштышна. Ты гана шашлык олмеш колбаса шӱрым кочкын, мончаш пурышна. Солянкыже тунаре тамле лийын – йылмет нелат. Пий ден пырысланат ситыш. Нуным обижаен кодаш ок лий. Вет калыкыште «Тоштыеҥ пий-пырыс ужашым кочкын ила» маныт.
Шашлык олмеш — тамле шӱр, общественный манме тӱшка монча олмеш — чӱчӱмын мончаже. Тыге ме, ик еш дене погынен, пӱртӱслан куанен, кап-кылнам кандарен, чоннам куандарен, жапым эртарышна. Эсогыл оксамат аныклышна.
