Финн-угор лагерь мемнам чумырен!

АВТОР-ВИКТОРИЯ МАТВЕЕВА.

Финн-угор йоча-влакым мо иквереш чумыра? Чын, Марий Элыште эртаралтше лагерь. Икымше смене 1991 ийыштак эртен, а тений тудо коло кандашымше гана ӱдыр-рвезе-шамычым поген.

Шке жапыштыже участник семын лийше йоча-влак ынде шкешт вожатый сомылым шуктат, шукынжо ешанат улыт. Ты сменыш, а тудо тений еш темылан пӧлеклалтын, нуно шке ешышт дене толыныт. Мутлан, Анастасия Березина тӱрлӧ аланыште лекше йодыш-влакым рашемден шога, вуйлатышылан полышкала. Тудын пелашыже, Иван Каменщиков, мари семӱзгар-влак дене йоча-влакым палдара, шокташат туныкта, куштылгыракшым шке ыштен ончыкта.

Самырык тукым тышке Российын тӱрлӧ кундемже гыч толын. Лагерь пашам тӱҥалме деч вара улыжым сменыште 100 гыч 250 йоча мартеат лийыныт. Карел, эстон, мордва, коми, коми-пермяк, удмурт, ханты, манси, мари – чыланат тыште шкаланышт йолташым муыныт. Но мо эн кумылаҥдыше – тышке толшо кажне йоча мастар да чолга, шке национальностьшым да йӱлажым палыше. Мурымаш, куштымаш, семӱзгар дене шоктымаш, йылмым шымлымаш, кидпашам ыштымаш, вашла палымаш – йоча-влакын кажне кечышт ала молан гынат пӧлеклалтын. Ик мут дене лагерьыште финн-угроведений университет пашам ышта. Смена пытымаште кажне участниклан диплом пуалтеш, чолгаракше-влак пӧлек дене палемдалтыт.

Тенийысе сменын икмыняр участникше-влак дене кутыраш йӧн лектын.

Александр, Марий Эл:
– Мый тышке «Шонанпыл» ансамбль дене толынам. Чылажге 14 йоча да кум вожатый улына. Тиде лагерьыште мый кокымшо гана улам. Тиде черетат лагерь тӱҥалмым вученам. Мылам тыште эртаралтше чыла гаяк мероприятий келша. Постановка-влакым шындена, «Патыр-влак» таҥасымашыште шкенан вийнам тергена. Кушкын шумеке, шкемынат вожатый семын толаш кумыл уло.

Вера, Угарман кундем:
– Мый тыште икымше гана улам. Школыштына «Забава» ансамбль уло, ме тӱрлӧ семӱзгар дене шоктена, мутлан, пу совла дене. Яра жапыште ойлымаш, йомак-влакым возем, почеламутат сералтыт. Тылеч посна мураш йа. Мылам ты лагерьыште келша, кумыл нӧлталтше.

 

Мария, Йошкар-Ола:– Финн-угор лагерь ынде ятыр ий мыйын йӧратыме вер. Тыште мый йоча годым каненам, кушкын шумеке, вожатый семын тыршенам. Тений гын уло ешем дене толынна. Еш занятийыште шинчымашым пойдаренна, икте-весым утларак умылаш да аклаш тунеммынна, иквереш еш правилым чумырышна. А теве ик кечын лагерьыште «Унагудо» эртаралтын. Ме одо калыкын еш йӱлаже дене палыме лийынна, шуко икгайлыкым ужынна. Кум кече пеш писын эртен кайыш, а тынар пайдам конден. Ынде палем, финн-угор лагерь – уло ешемын йӧратыме верже.

Ян, Карелий:
– Мый Калевала села гыч толынам, тудо йӱд-йымал Карелийыште верланен. Мемнан верысе музыкальный инструмен – кантеле, а тудын дене шоктышо-влакым кантелист маныт. Тиде семӱзгар дене лу ий шоктем. Тудын сылне семже чыланыштын кумылым савыра. Лагерьыш кокымшылан толам. Йолташ-влак дене вашлийме жапым вученамак.

 

Лагерьыште 1999 ий годсек психологий дене кылдалтше тренинг-влак эртаралтыт. «Тыныслыкыште да келшымаште илаш тунемына» («Учимся жить в мире и согласии») – кызыт тиде лагерьын ик эн тӱҥ негызше. Тиде тренингым психологий шанче кандидат, этнопсихолог Айварова Нина Геннадьевна ямдылен да кызыт мартеат йоча-влак дене эртара.

– Мемнан лагерьна ойыртемалтше. Тыште финн-угор калык-влакын йочашт погыненыт, садланак лагерьын ик негызже – «Тыныслыкыште да келшымаште илаш тунемына («Учимся жить в мире и согласии»). Мом тиде ончыкта? Мый ик национальностян улам, шке калыкем коклаште илен моштем, но тыгодымак мый вес национальностьымат жаплышаш улам. А кунам весым аклаш да палаш тӱҥалына? Кунам шкенан тӱвырам, йӱлам, кӧ улмынам палена.

Сандене йоча-влак дене эртаралтше тренингыште тыгай йодыш-влак рашемдалтыт: «Кӧ мый улам: марий, карел , мордва? Кӧ улмемым кузе вес калыклан ончыктем? Айдемын кӧргыштыжӧ аралыше-механизм-влак улыт. Кунам ме вес палыдыме культурыш логалына, ме нулыдымо (аптыраныше) лийына, вожылшо. Тидын годым аралыше механизмет чӱкталтеш да ме вес культура нерген удан шонаш тӱҥалына, мыланна келшыдымын, таҥастарымаш-влак лектыт. И тидын годым тӱҥжӧ – ме весым судитлышаш (осуждать) огынал. Палышаш улына: мемнанат вет йӱла-влак весылан палыдыме улыт. Мутлан. Северный калык – ханты, манси, ненец-влак кӱчымӧ шылым, колым кочкыт. Молан? Нуно вес тӱрлӧ условийыште илат. Тазалыклан ситыше минерал-влакым пакчасаска гыч огыл, а кучымо кочкыш гыч налыт.

Тылеч посна кажне ийын лагерьысе смена ик ойырен налме тема дене эртаралтеш. Тений тудо еш идалыклан полеклалтын. Эртаралтше вашлиймаште йоча-влак шке ешышт нерген каласкалышт: иза-ака-шольо-влак, еш пайремышт нерген, могай йылме дене ешыште кутырат. Тидыже адакат шке да вес калыкым умылаш, палаш полша.

Йоча-влак дене мылам утларак пашам ышташ келша. Молан манаш гын, нуно эше кушшо, шуаралтше улыт, тыгодымак шкендым аклымаш, шкендым умылымаш шуаралтеш. Сандене тиде жапыште йоча-влаклан кулешан ценность-влакым пуэн шогыман