Чавайнын шочмо ялыштыже
Морко раойн, Изи Корамас… Лачак тиде ял — марий классик, уста писатель, публицист Сергей Григорьевич Чавайнын шочмо верже.
Изирак улмем годым, шарнем, ялышкына тӱшкан-тӱшкан еҥ-влак толедат ыле. Вара Устин Ивукмытын пӧртышт тураште чарнен шогалытат, шинчын каналтат, ала-мом мутланат, фотом ыштылыт. Кугурак-влак ойлыма гыч ме, тыгыде-шамыч, паленна: тиде пӧрт олмышто Чавайнын пӧртшо лийын, тыште тудо шочын-кушкын да теве — тудын шынден кодымо куэже. Тиде куэ нерген Сергей Григорьевич 1908 ийыште почеламутымат возен…
С.Чавайнын «Куэ» почеламутшо:
Куэ! Мый тыйым пеш йӧратенам,
Садлан пӧртем воктене шынденам,-
Нигӧ деч ончыч шошым ужаргет,
Нигӧ деч ончыч шыжым чевергет.
Чыла пушеҥгылан ой пуышо,
Чыла пашам, ойгем тый ужшо,
Куэ, улат!
Изи чоҥгаште тыйым кукленам,
Вара, конден, тышакын шынденам.
Вӱд оптымем ден тыйым иландарышым.
Тый кушкыч, кугу лийыч, куандарышыч
Изергын чонжым. Мый ӱмылыштет
Первый урокым тунемам ыле,
Тунем ом шукто да шортам ыле,-
Чылажымат тый тудым шинчет вет,
Чыла ужынат!
Куэ! Мый кызыт тыйым ончалам,
Изи годсем сайракын шоналам…
Тый адакат лият чот кугурак,
Тый адакат лият чот сылнырак!
Тунам вара ӱмылыштет шинчен
Ом керт. Тый тунамат, ончен-ончен,
Ӱмылышкет канаш сай еҥым пого,
Укшетым шаралтен, сылнештын шого!
Но жап эртыме семын ялнам чапландарыше куэ шоҥгеме, мекшаҥе. 2001 ий кеҥежым, тале мардежым чытен кертде, пушеҥге тодылалте, йӧрльӧ. Икмыняр жап гыч верысе чолга еҥ В.И.Яковлеван вуйлатымыж почеш йоча-влак саде кодшо пундыш воктелан изи куэм конден шындышт. Тудым ваштареш пӧртын кудывечыж гыч куклен налыныт. Валентина Ивановнан ойлымыж почеш, тиде изи куэ Чавайнын куэжынак игыже лийын кертеш.
Кызыт изи пушеҥге тошто куэ олмышто вожым колтен, вийнен шогалын, калыкым Чавайнын куэже нерген шарнаш тарата.
Тетла ялыште тале марий ончылъеҥ, марий сылнымутлан негызым пыштыше Сергей Чавайн нерген ушештарышыже нимоат уке. Тыге гынат ты ялыште Чавайн шочын манмыжак кумылым нӧлта. Шоналташ гына: теве ты уремыште ала-кунам изи Сергей Григорьевич модын куржталын, ты кундемысе пÿртÿс деч сылнымут шÿлышым налын, вара тысе калыкым Чавайнур ялым ышташ кумылаҥден. Пошкудо Чавайнурышто тудын лӱмеш тоштер уло, сандене кызыт тӱшкан-тӱшкан толшо еҥ-влак лачак тушко пурен лектыт, а Изи Корамасыш корно мондалтын. Тыге гынат иктаж гана С.Чавайнын шочмо пӧрт олмышытжо да нӧргӧ куэ пелен иктаж гана чап кӱм але шарныктыш оҥам ужына манын ӱшаныме шуэш…
ЯЛ НЕРГЕН
Морко район Изи Корамас ял Кокласола (администраций рÿдö) деч 10 меҥге тораште, лоп верыште, Яранке эҥер воктене верланен. Ял ик уреман. Ик мучаш гыч вес мучаш марте ик меҥге наре лиеш. Тораште огыл – Чавайнур, Нуръял Корамас, Ярансола, Шӱргыял. Кечывалвел могырышто – Татарстан кундем дене ушышо кугу чодыра. Ожно тиде чодыра гоч Озаҥышке корно лийын.
Изи Корамас ялын историйже 1748 ий гыч тӱҥалеш. 1867 ий гыч ял Себеусад волостьыш пурен. 1892 ийыште тыште церковноприходский школ почылтын, XX курымын 20-шо ийлаштыже тудым тӱҥалтыш школыш, варарак кандашияш школыш савыреныт. Тиде школ Изи Корамасеш шочын-кушшо Совет Ушем Герой Василий Иванович Соловьёвын лӱмжым нумалын. Школ пелен интернат лийын. Илен-толын, тошто школ воктене тÿҥалтыш класс-влаклан келшыше кок оралтым чоҥеныт, но вашке тыштат йоча йÿк шыпланен. Тунемше-влак кызыт Чодыраялыште верланыше Арын школыш коштыт.
Ялыш газпучым шупшмо, шукышт оралте марте вӱдым пуртеныт. 40 утла илыме пӧрт шотлалтеш.
А.Яковлева.
