Айык лий, У ий!
У ийым вашлийме годым ме тӱрлӧ йӱлам шуктена. Но ты пайремысе ик эн тунемалтше йÿла – кочывÿдан бокалым перкалымаш да йÿмаш. Ты койыш ынде тынар тунемалтын, эсогыл шукынжо огытат шоналте, кушко тиде шуктен кертеш.
– У ий пайрем да аракам йÿмö йÿла илышыш чотак шыҥен пурен. Ынде икмыняр ий почела кевытлаште йоча-влаклан ужалалтше «пайрем ате»-влакым ужам. Нуно кугыеҥлан ышталтше шампанский гаяк койыт. Ача-ава-влак тыгайым шке йочаштлан налыт, газан шере вÿдым темен пуат, пырля пералтен йÿыт. Пуйто тиде – нормо. Такшым гын, тиде – ойго. Тыге йочам кугыеҥ-влак шкеак аракам йÿаш туныктат. А южгунам кугурак икшывыштлан лушкыдо алкоголян напиткым темен пуат. «Лучо мемнан ончылно, пырля йÿжö», – маныт. Тидыже куш шукта, чылан умыледа, очыни. Нöргö организмым алкогольлан туныктыман огыл, – каласкала врач-психиатр-нарколог Нина Аркадьевна.
Йÿла могай – илыш тугай
Чылажат ешыште тÿҥалеш. Врачын ойлымыж почеш, икшыве изинек кугыеҥ-шамычын пайрем еда чаркам перкален шинчымыштым ужеш гын, тиде койышым садак шке илышышкыже пурта, шке ешышкыже «наҥгая». Вет йоча чылажымат кугыеҥ почеш ышта. Мом ужеш, тудлан тунемеш.
– Паледа, кызытсе пагытыште ятыр еш айык илыш-йÿлам куча. Тиде моткоч куандара. Нуным ончен умылет: аракам йÿдеат пайремым вашлияш лиеш. Алкоголян йÿыш олмеш тутло чайым, сокым да моло пайдале напиткым подылын, пайремым веселан эртараш лиеш. Кочывÿдым от йÿ гын, У ий толде кодеш мо? Айык годым нимогай вес пайремат ок локтылалт. Мöҥгешла, яндар уш дене, икте-весе дене мутланен, йывыртен жапым эртараш лиеш. Уш-акылат, капкылат таза лийыт. Айдемын ушыжо яндар гын, шургымаш, умылыдымаш огыт лий, – ойла Н.Першина.
Шонен моштышо шкенжым ок аярте
Йÿаш шонышо амалым муэш, маныт. Я икте чоным иша, я весе. А айдеме тукым ынде шукертсек арака чаркаште ласкалыкым кычалаш тунемын. Тыге туныктеныт. Кö але мо, шке шоналтыза. Кöлан калыкын арака кепшылеш пижмыже кÿлеш? Икте раш: калыклан шкаланже тиде кÿлын огыл да огеш кÿл. Тидын нерген мут лекмеке, психиатор-нарколог мыланна тыгерак каласыш:
– Те шоналтыза, мом тыланда арака йÿмö пуа? Кушко тиде койыш шукта? Вет ынде ий гыч ийыш илышым эскерен, чыланат умылышаш улыт: арака сайыш нигунам ок шукто. Мыняр еш пытен, мыняр еҥын илышыже каргалтын! Куп пундашыш логалмеке, тушеч лекташ чот неле, шукыж годым огешат лий. Тыланда чынжымак тыгай мучаш кÿлеш мо? Мутат уке, тачысе кечын ик эн кугу проблемыже – паша укелык. Сандене ятыр еҥ аракам йÿын, жапым эртара. Ожныжо калык кочывÿд дене варнылын огыл. Изижат-кугужат пашам ыштеныт. Пашалан эн ончычак тазалык, вий-куат кÿлыт. Тудым арака нигунам ок пу, мöҥгешла, пытара веле. Сандене еҥ-шамыч шке тазалыкыштым араленыт. Алкоголь вуйдорыкым пытара, шÿмым, пагарым, мокшым… Тудо кажне изи клеткым да уло капкылым, эсогыл чоным аярта, умыледа? Кеч сыра, кеч шампанский, кеч йошкар арака – чылажат спиртан йÿыш…
Садлан чаркам нöлталме деч ончыч шоналтыза. Вет айдемылан уш пуалтын. Уш дене шонен моштыман. Шонен моштышо еҥ шкенжым нигунам аяр дене пытараш ок тÿҥал.
Вашке — У ий пайрем. Пайрем ÿстембалне мо лийшашым те гына ойырен кертыда. Еш йÿлам, пайрем йÿлам те шкеак илышышкыда пуртеда. Кочывÿд олмеш У ий годым ешда дене, йолташда дене тутло чайым але саскан тамле йÿышым подылыда гын, илышда шÿкшырак лиеш мо вара? Але мöҥгешла? Шоналтыза!
Автор — Алёна Яковлева.
Материалысе ужаш 2020 ий декабрь тылзыште
«Кугарня» газетеш савыкталтын.
