«Кугу лӱман» Павлик паваем…

Тӱнямбалне «кугу лӱман» айдеме шуко уло. Чап лӱмым могай гынат суапле пашам шуктымылан пуат. Кызытсе жапыште поснак сарыште кугу подвигым ыштымыштлан кӧра кучыктат.

Мыйын таче Павлик паваем* нерген возымо шуэш. Кеч тудо ала-могай пеш кугу кӱкшытыш шуын манаш ок лий, но мыланем тудо — «кугу лӱман» айдеме.

Павлик павай 1952 ий пургыж тылзын 29-ше числаштыже Пошкырт кундем Мишкан район Изи Арзамат ялын Алкиев Айкан ешеш шочын. Тудо вич икшыве кокла гыч — эн кугужо. Тыге шоналташ гын, шочмо кечыже ныл идалыклан ик гана веле толеш — високос ийыште ош тӱняш толын.

Тӱҥалтыш класслам шочмо ялыштыже, кыдалаш школым пошкудо Йылышыште тунем лектын. 9-ше — 10-шо класслам Мишкан селаште пытарен.

Школ деч вара Эл ончылно порысым шуктен, 2 ий Азербайджаныште служитлен. Пӧртылмекше, тракторист пашаш тӱҥалын. Чон ӱжмӧ почеш Пӧрӧ оласе (тунамсе) пединститутыш тунемаш пурен. Тунемме жапыштыже Павлик павай илышыштыже эн кугу да икымше йӧратымашыжым вашлийын. Роза кувай паваемын шӱм-чонжым ӱмырешлан савырен. Йӧратымашыштын саскашт — 2 эрге да 2 ӱдыр. Физике да математике туныктышо специальность дипломым налмек, Павлик павай шочмо ялжын школыш туныктышо семын пӧртылын. 1987 ий гыч 2014 ий марте паваем школышто тыршен, тышеч 22 ийжым директор лийын. Тудо ялыштак еш пыжашым чоҥен.

Изиэм годсек тудо мыланем эн пагалыме кугу авторитетан айдеме лийын. Мыйын тунемме годым Павлик павай школым директор семын вуйлатен.
Школын 2 гектар мландыже лийын. Ик гектарыштыже пареҥгым, весыштыже ковыштам шынденыт. Чыла пакча пашам тунемше-влак шке виктареныт. Шошым шынденыт, кеҥежым практикыш коштыныт, вӱдым шавеныт да сомленыт, шыжым лукташ да погаш полшеныт. Паренге лектышыже идалык мучко шкенан школнам веле огыл, Мишкан селасе йоча садымат пукшен луктын.

Паваемын каласкалымыже гыч: «Ик ийын йоча-влак полшымо дене ковыштана пеш кугу кушкын, 10 килограммышкат шуын. Пошкудо ял гыч шолышташ коштыныт. Икана 3 вуй ковыштанам налын каеныт, а шке ялышкышт иктыжым веле кӱзыктен кертыныт». Пошкудо ялже вет курык вуйышто верланен!

Тыгак пареҥге ужалымылан кӧра школлан у пластик ечым, ботинке-влакым, ече тоя-шамычым налын конденыт. Тыгайже мемнан районын ик школыштыжат лийын огыл. Тыгак парт ден пӱкен-влакым уемдаш тыршеныт.

Школ озанлык веле огыл ушешем кодын. Школышто эртарыме построений-влакымат чӱчкыдын шарналтем. Школышто шӱдӧ утла тунемше ыле. Построенийыш 90 наре лектын. Тыгодым карме чоҥештыме йӱкымат колаш лиеш, шонет. Чыланат директорна деч пагален лӱдыныт. Павел Айкашевичын мый нигунам кугу йӱкын кычкырен вурсымыжым колын омыл. Южгунам титакан тунемшылан тыге витарен каласен моштен, намысым шижаш таратен, лучо эшеат чот тергыже ыле манын гына шоненыт…
Шоналташ веле, 30 ий наре школышто пашам ышташ! Тыгодымак Павлик павай математике урокым вӱден, умылаш нелырак лийше темым мыланемат шуко умылтарашыже верештын.

Павай яра жапше годым телым ече дене, кеҥежым трактор дене сонарыш коштеш. Тидыжымат йӧратыме пашажлан шотлаш лиеш. Шукерте огыл мутланымына годым ече дене 20 км тораш мийышым, мане.
Саша эргыштат ачажын корныжым тошка: Мишкан селан школыштыжо туныктышылан тырша, тыгак мӱкшым онча.
Ик эршышт рвезыж годымак ӱмыр лугыч лийын. Кок ӱдырышт, изи кайыкла шулдырыштым шарен, марлан лектыныт. Кугуркше — Севастополь олаш, изиракше — Уфаш. Роза кувай — Павлик павайын пелашыже. Тудо паваемлын эн тӱҥ, эн виян эҥертышыже. Павай семын ӱмыр мучко школышто тӱҥалтыш класслаште туныктышо лийын тыршен.

Кызыт паваем ден куваем суллен налме канышыште улыт. Ялыш толмым пален налешат, Роза кувай эре унала кычкыралеш. Тутло конга мелна, але перемеч дене сийлаш тырша. Мыйжат кертме семын нунын деке пураш тӧчем. Тыгодым ме кок-кум шагат гочат кутырен шинчен кертына. Нунын туныктен ойлымо шомакышт шуко гана илышыштем чын корным ойырен налаш полшеныт. Мыланем Павлик павай ден Роза кувай кокымшо ава да ача гай улыт.

Тений 18-ше гана Павлик павай шке шочмо кечыжым шке датыштыже палемден кертеш. Тудлан пенгыде тазалыкым, илыш пиалым, шукыран куаным тыланыме шуэш.

Мый тыйым пагалем да йоратем, павай!