Илыш тургыжланаш тарата гын…
Илышна тӱжем увер, тӱрлӧ событий дене тӱргоч темын. Пашамат ыштен шуктыман, моло шӱдӧ сомылат вачыштак кечат, чоным тургыжландарыше уверат тич. Чыла шонымо семын огеш шукталт да каналташ, шӱлалташ йӧн уке гын, айдемын шӱм-чоныштыжо да уш-акылыштыже вашталтыш-влак лийын кертыт, тургыжланымаш, ойгырымаш, лӱдмаш лектыт. Нуно кушко шуктат да тыгайым шижыда гын, мом ыштыман? Тидын нерген Медведево районын рӱдӧ поликлиникыштыже психиатрлан ыштыше Дмитрий Актуганов дене мутланышна.
– Илышыште шуко нелылык уло, сай коклаште удажат лиеда. Мыланна «шем полоса» манмет годым пеҥгыде лияш да «ошо» марте сай-таза илен шуаш тунемман. Но чылаж годым тидым ышташ куштылгыжак огыл. Нелылык-влак вашлиялтмылан кӧра тургыжланен, лӱдын, ойгырен илаш логалеш. Тыгак пытартыш ӱнар марте пашам ыштыме годым нимогай вий ок код. Жап эртыме семын чонышто пусталыкым, вийдымылыкым шижат. Тидлан кӧра шуко еҥ депрессий марте шуэш.
Ты мутым кажне колын, очыни. Но шукынжо тудым раш огыт умыло. Южыжо 2-3 кече тургыжланымашым (стрессым), кумыл вашталтмым депрессий манеш. Тиде ситуаций дене кылдалтше кумыл гына, а депрессий арня, тылзе дене ок эрте. Тыгайыш шушо еҥын кумылжо чӱчкыдын вашталтеш, тыгай еҥын вийже уке, кидше велеш. Тудо нимомат ынеж ыште, кече мучыгут ик верыште тарваныде киен кертеш, ончычсо куан-влаклан ок йывырте да тулеч моло.
Депрессий кумыл волымаш веле огыл, тиде – психике лунчыргымаш. Тӱняште пеш шукын шылше депрессийым шижын илат, но тидым шкештат огыт пале. Эсогыл лишыл еҥ-влак тыгай туткарыш шушо еҥым вурсен да титаклен кертыт. А такшым тыште специалистын полышыжо кӱлеш, – каласкалыш Дмитрий Владимирович.
Депрессий нерген
Депрессий тӱрлӧ лиеш. Илышыште ик гана вашлиялтеш але жапын-жапын лиеда (хронический), кӱчыкын я кужун шуйна… Статистике ончыкта: депрессий ийготым шотыш ок нал, самырык-влакымат йӧрата, кокла ийготанымат, кугурак-шамычымат. Тудлан тӱҥалаш амалым пуышо негызат ятыр. «Кызыт депрессиян еҥ-влак ончычсо дене таҥастарымаште шукемыныт мо?» йодышемлан Дмитрий Владимирович тыгерак вашештыш:
– Еҥ-влак, шӱм-чон, уш-акыл шотышто вашталтышым шижмекышт, тӱрлӧ специалист деч полышым йодыт. Психолог, мутлан, психике шотышто таза айдемым иктаж тургыжландарыше кырча-марчам умылаш да тӧрлаш туныкта, психотерапевт черле еҥым мут полшымо дене эмла. А ме, психиатр-влак, черлым эм (таблетке) дене эмлена. Айдемын уш-акылже да психикыже шотышто чыла сай гын, тудым учётыш огына шогалте. Мемнан деке чӱчкыдын шкаланышт тӱрлӧ черым шонен лукташ йӧратыше-влакат толыт. Тидат такшым чер. Тыгай-влакланат полшыман.
Пытартыш жапыште полышым йодшо-влак шукемыныт але шагалемыныт манаш ок лий. Диспансерын пациентше-влак, личность да интеллектысе тӱрлӧ лугалтмашан еҥ-шамыч, шизофрений дене орланыше-влак да тулеч молат эре лийыныт да улыт. Но тӱня мучко чот шарлыше коронавируслан кӧра нелылыкыш логалше-влак шукемыныт. Молан манаш гын тиде чер годым организмлан кислород ок сите, а тиде вуйдорыкын пашажымат, нерве системат лунчырта.
Аралалташ тунемза
Айдеме депрессий марте шуын гын, медицине пашаеҥ деч полышым йодаш ӧрман огыл. Шке семынже эрта манын, ида вучо. Ок эрте. Тиде нелылыкым эмлыман. Депрессий годым айдемын вуйдорыкшо вес семын пашам ышташ тӱҥалеш, нерв системын пашаже локтылалтеш. Чылажымат шотыш кондаш лиеш да кӱлеш.
Депрессий тӱҥалме деч ончыч айдеме йырже улшо тӱня деч петырнаш тырша, еҥ-влак дене кылым кучымо деч шылаш толаша. Тыге шкем шке аралымаш механизм чӱкталтеш. Икманаш, айдеме шке вий-куатше пытымым шкеже шижеш, сандене аралалташ тырша. Но тӱня деч шылын петырныме йӧн шукыж годым сайыш ок шукто, чотрак веле неле лиеш. Тыгай годым тунемалтме, ончыч ыштыме сомылымак шуктыман.
– Чыла сай годым мом ыштенда, тудымак ыштыза. Сурт кокласе сомылкам ма пашам… Тидыже чоныш ласкалыкым пурта. Тӱрлӧ уверлан кӧра кумыл волымым шижыда гын, нуным ида колышт, ида ончо, уто информацийым ида пого. Тидын дене элысе проблеме-влакым те нигузе тӧрлен огыда керт, лач тазалыкдам веле лунчырга. Чонлан келшыше сомыл коклаште жапдам эртарыза. Чотак лӱдыда, тургыжланеда, мален огыда керт, ушыштыда осал шонымаш-влак пӧрдыт гын, психиатр деч полышым йодаш ида ӧр, – умылтарыш врач-психиатр.
