Екатеринбург гыч кондымо кумыл
Эх, марий шӱлыш! Могай тудо куатле! Могай ойыртемалтше тудо – марий койыш! Марий Эл деч тӱжем меҥге торашке миен лектат, поро, чолга, ушан-шотан еҥ-влак дене палыме лият — марий-влак дене! Тыгай годым чонышто кугешныме кумыл шочеш. Куаныме кумыл!
Шукерте огыл Свердловский областьын рӱдолаштыже, Екатеринбургышто, Марий Элын калык артистше Станислав Шакировын концертше эртаралте. Мыламат тиде пайремыште (пайремак манме шуэш!) лияш пиал шыргыжале. Кугу зал тич калык — шокшо, поро кумылан марий калык!..
Но айста чылажымат радам дене каласкалем.
Николаевмыт еш
Кӱртньыгорно вокзалыште мемнам Святослав Александрович вашлие. Поезд дене тынар тора корным эртымеке, марий еҥым ужын, марла мутланен колтетат, кушто улметым вигак умыленат от шукто. Вашке Екатеринбург деч тораште огыл верланыше Первоуральск олаш миен шуна. Николаевмытын суртышто мемнам Святослав Александровичын пелашыже Лариса Михайловна вашлие, ӱстел тич чесым поген, эн кугу унаже семын ончыш. Такшым тыште ме ик гана веле огыл лийынна. Тылеч ончыч толын коштмо годымат марий шӱлышан поро ешыште мемнам эреат лишыл родо семынак вашлийыныт.
Ты кечын ме олам ончал савырнышна, верысе инноваций рӱдерыш экскурсийыш мийышна. Мо оҥайже: тушто мо гына уке, да чылажымат яра ончен кошташ лиеш. Николаевмыт Первоуральскыште икмыняр кевытым кучат. Теве «Ковры» кевытыш пурышна. Марла мутланымынам колын, кевытче рвезе шыргыжал колта. «Марла умыледа?» — йодам. «Марий улам» — ышталеш саде. Теве чоҥымо паша дене кылдалтше сатум ужалыме «Мастер инструмент» кевытыш унала пурышна. «Салам лийже», — пелештен колтышт тыште пашам ыштыше рвезе-влак. Кӱлеш сату нерген йодат — марла умылтарат. Тыге шол! Такшым оза-влак пашашке марий йылмым палыше-влакым веле налыт манын паленам, туге гынат Марий Эл деч тӱжем меҥге торасе кевытыште марла мутланаш лийме ӧрыктара! Да куандара.
Святослав Александрович ден Лариса Михайловна шкешт Пошкырт вел Мишкан район гыч улыт. Пашаеҥ-влак коклаште шукынжо — эрвел марий-шамыч. Теве Андрей Зайниев ынде шымше ий Николаевмыт деке пашаш коштеш. Ик тылзе тыште ила, вес тылзе — шочмо Мишкан кундем Ардаш ялыштыже. Тушто рвезылан ялсовет депутат сомылым виктараш ӱшаненыт. Тыгак Андрей чоҥымо пашам шукта, яра жапыште куэ выньыкым ямдылкала. Кевытыште рвезе ужалыме паша шотышто менеджерлан шотлалтеш, тыгак шаланыше инструмент-влакым тӧрлатылеш. Шке пашаже нерген рвезе тыгерак ойлыш:
— Мый шкенам, ӱзгар-влакым тӧрлен-ачалыше-влакым, суксо дене иктак улына манам, ме вет «колышо» инструментым «ылыжтена», илышыш пӧртылтена. Кажне шаланыше инструментым шотыш кондемат, озаже веле огыл, мый шкеат куанем. Южгунам ик ӱзгарым ачалаш кок арня кая, но садак тӱҥалме пашам мучаш марте шукташак тыршем. Мыйын шонымаште, ыштен керташ лийдыме нимоат уке. Тыршет гын, чыла лектеш. Тышке ӱзгар-влакым ачалаш Первоуральск гыч веле огыл, Екатеринбург гычат кондедат, сандене сомыл эре уло. Мылам шке пашам моткоч келша.
Концерт кечын
«Эльмаш» тӱвыра полатыште концерт кечын пуйто пайрем ыле. Фойеште тӱрлӧ ончер ямдылалтын: теве урал марий-влакын вургемыштым ончыктымо, тыштак марий сынан сӧрастарыме ӱзгар, сылне курчак-влак ужалалтыныт, тыгак Свердловскысо областной калыкле книгагудо тӱрлӧ книга-влак дене палдарен. А концерт годым залыште улшо шӱлыш, очыни, полат пырдыж вошт шытен лектын да уло областьым шергылтарен! Кумдан палыме муро-влакым пырля муралтен, веселан кушталтен, вашла шыргыжалын, ты кечын марий-влак ик ешла, эн лишыл йолташла каналтышт.
Концерт кече пайрем семын эртыже манын, тӱҥ шотышто Свердловский кундемыште марий калык йылмым, тӱвырам да йӱлам аралыме да вияҥдыме шотышто «Марий ушем» мер огранизаций тыршен. Тудын председательже — Игорь Николаевич Иликбаев.
— Тысе марий-влак шке ойыртемалтше сыныштым, тӱвыра поянлыкыштым арален илат. Но мемнам диаспор манаш ок лий. Молан манаш гын марий-шамыч тиде кундемыште ожнысекак илат. Свердловский областьысе губернаторын консультативный советше пелен тыгай иктешлымаш ышталтын: марий калык ты кундемыште тӱп (коренной) калыклан шотлалтеш, — умылтарыш Игорь Николаевич.
Тиде кечын ятыр еҥ дене вашлийын мутланышым: палымем-влакымат ужым, икмыняр дене концерт деч вара палыме лийым. Теве марий тувыран, чатка ӱдырамаш да кок пӧръеҥ шинчамлан пернышт. Нунын дене мутым пелештыде шым чыте.
Светлана Уткина:
— Мый Киров вел гыч улам, Вятскополянский район Средняя Тойма ялыште шочын-кушкынам, Пошкырт кундемыш марлан лектынам. Вара Рияз да Данияр (нуно Тимерясовмыт улыт) эргым-влак Екатеринбургыш тунемаш пурышт, мыят почешышт тышке илаш кусненам. Ме кеч-могай марий мероприятийлаш коштына. Марий улмынам ончыкташ манын, теве лӱмынак марий тувырым ургыктенна. Тидлан Йошкар-Ола марте миен коштынна.
Екатеринбург марте мийымеке, Параньга кундем Олор марий дене вашлиям манын, кӧ шонен? Эше тыгай лӱмлӧ айдеме дене!
Юрий Алекандрович Сидоровым Марий Элыште шукын палат. Тудо — пашан ветеранже, муниципальный службын сулло пашаеҥже. 23 ий Олор да Усола администраций вуйлатышылан тыршен, а шукерте огыл пелашыж дене Екатеринбург олаш эрге-шешкышт деке илаш кусненыт.
— Шочмо верым коден каяш куштылго огыл ыле. Но илыш йыжыҥ тыгай, эртыде ок лий. Ятыр идей уло, шочмо верыште эртараш кӱлмӧ мероприятий-влак нерген чӱчкыдын шонкалем, но ынде тушко унала веле миен коштына. Иктаж гана шонымем илышыш пуртен кертам манын ӱшанем. А кызытеш Свердловский кундем марий-влак дене лишкырак палыме лияш гын, ала пырля иктаж пайдале сомылым шуктен кертына ыле, — чонжым почо Юрий Алекандрович.
Тӱвыра полат фойеште ӱстембалан чаткан вераҥдыме сылне тӱрым, курчак-шамычым, сӧрастарыш-влакым ужмеке, кузе воктеч кораҥ кает?! Ӱдырамаш кумылем мыйым сеҥыш: теве ик алгам кучылтам, теве — весым! Теве саде шӱшерым вискалем, тунамак весым руалтем! Чыла келша! Кидмастарже — Ольга Борисовна Потапова. Тудын дене лишкырак палыме лийме шуо.
Ольга Борисовна Свердловский кундем Нижнесергинский район гыч улам мане. Кызыт Екатеринбургышто ила. Пытартыш ийлаште кидпаша — тудын тӱҥ сомылжо: тошто тӱрым да арвер-влакым уэмда, стилизоватлыме сӧрастарыш-влакым ыштылеш, курчак-шамычым ямдыла. Тыгак тысе йоча-шамычлан тӱрлӧ мастер-классым эртара. Шукерте огыл «Екатеринбургские родники» конкурсышто мастарлыкшым ончыктен, икымше вер дене палемдалтын. Тудын пашаже-влак эсогыл книгаште (фото) савыкталтыныт.
Екатеринбургышто Свердловский кундем марий-влак дене вашлиймаш чонышто моткоч волгыдо кышам кодыш. Тынар тора улыт, но тынар лишылын чучыт тыште илыше-влак! Ӧрат веле: нуно кугу олаште шке сыныштым арален коденыт, ала-мыняр тӱрлӧ калык коклаште марий улмыштым огыт мондо, кугешнен илат…
Пайрем эртен, чеверласаш жап шуын. Поезд кайыме годым ушышто ик шонымаш чарныде пӧрдӧ: иктаж-кунам тышке уэш толаш пӱра гын, лач тыгаяк икоян, весела, чолга марий калыкым ужаш ыле! Тек марий шӱлыш тыште эре озалана!
