Ӱстембалне — кленча
Ме, марий-влак, унамат порын вашлийына, кеч-могай пайремымат рӱжге пайремлена. Тошто йӱла-влакым таче марте шуктен шогена. Тыге у тукымлан шке моштымынам изин-кугун туныкташ тыршена. Чыла тидыже сай велыс. Ик ситыдымаш ок лий ыле гын: кеч-могай пайрем годым ӱстембалне эн ончыч арака кленча коеш.
– Шочмо кече, сӱан але тоштыеҥым шарналтымаш… Кеч-могай пайрем годым еҥ-влак аракам подылыт. Тиде койыш ынде илыш-йӱлашке савырнен, тыге тунемалтын. Пайрем йӱлам шуктымо годым аракам молан подылмыштым шукын шкештат огыт пале. Пуйто тыгак лийшаш, – каласыш Республикысе наркологий диспансерын тӱҥ врачше Сергей Васильевич.
Врачын тыге ойлымыжо шонаш тарата. Поснак тоштыеҥым уштымо йӱла шотышто. Ты йӱлам шуктымо кечылаште калык шӱгарлаш кая. Кочкыш-чесет, арака кленчат могай гына уке! Пошкудо пошкудым сийла, чыланат ик шӱгар гыч весышке «унала» коштыт. Тыге пуйто тоштыеҥым уштат, «шужо» манын, южыжо ушым йомдарымешкат йӱын кертеш. Шоналташ гын, ты йӱлам кугезына-влакат тыгак шуктеныт мо? Тидын шотышто Сергей Васильевич тыгерак мане:
– Ожнысо йӱла-влак уда огытыл, кажныже сай да кӱлешан. Но илыш йогын вашталтмылан кӧра ме нуным шкеак вашталтена. Ожно вет аракажат аяр лийын огыл. Лӱмжылан пурам я сырам веле подылыныт. Кызыт сай йӱла-влак эркын-эркын томаша лийыт да тунеммашыш (привычкыш) саврнат. Чылан кӱлешан пашам ыштена, акрет годсо йӱлам шуктена манын шонат. Ынде тошто пайрем йӱла-влак веле огыл, у койыш-влакат илышыш пуреныт: монча деч вара – шӱдӧ грамм, паша деч вара – нойымылан ик чарка, йолташ-влак дене пырля погынымо я футболым ончымо амал дене – адак кочывӱд. Кӧ мемнам тыгайлан туныктен? Чылажат уда койыш, айдемым черландарыше сай огыл йӱла улыт. Нине амаллан кӧра огыл мо айдеме «арака чер» дене черлана?
Кызытсе йӱла-влак шотышто келгынрак шоналташ гын, чонлан каньысырын чучеш. Ынде юмынйӱла пайрем-влакат арака деч посна огыт эртаралт. Теве ача-ава-влак икшывыштым тынеш пуртат, вара ӱстелым погат, пайремым ыштат – йӱыт. Але Крешене пайремым пайремлат, йӱштылыт – адак йӱыт. Моло пайрем-влакат аяр вӱдым подылде огыт эрте. Чылан тыге ыштат манаш ок лий, но тиде сӱретым ятыр ужаш логалеш. Пуйто арака деч посна нимом ышташ ок лий. Ынде «йолташ» лӱмымат ӱстел коклаште пырля подылшо еҥ гына сулен налын кертеш ала-мо.
Тазалык
Аракам тамлаш йӧратыше ӱдырамаш ден пӧръеҥын тазалыкышт нерген ойлаш гын, тиде эше ик тургыжландарыше йодыш. Специалист-влак ойлат: самырык годым организмым алкоголь дене аяртымаш кунам-гынат шке кышажым ончыкта. Шке тазалыкым локтылмо шотышто веле огыл, а ончыкылык тукымым шочыктымаште. Подылшо ӱдырамаш але пӧръеҥ шочшаш икшывын тазалыкшылан могай негызым ыштат? Поснак пӧръеҥлан таза илыш-йӱлам кучыман. Алкогольлан кӧра икшыве-влак тӱрлӧ патологиян шочыт. Мутлан, «заячья губа», «волчья пасть» манын лӱмдымӧ экшык-влак лач ача-аван арака йӱмыштлан кӧра лийыт. Алкоголь дене аяргыше йоча шукыж годым жап шуде шочеш. Тудо начар тазалыкан, изи нелытан, лунчырий лиеш. Тылеч посна генетике могырым ятыр эҥгек лийын кертеш. А ончыкыжым начар тазалыкан айдеме могай тукымым шочыктен кертеш?..
