«Вургемнам ончен, калыкна дене кугешнем»

Роза Андреева – Урал марий-влак коклаште палыме кидмастар. Тудо марий тувыр, сӧрастарыш-влакым ямдыла, курчаклан калык вургемым урга, ырес дене мотор радынам тӱрла. Роза Ярмиевнан мӧҥгысӧ тоштерже Урал кундемыште гына огыл, пошкудо регионлаштат палыме.

Уста кидмастар шкеж нерген тыгерак каласкалыш:

– Мый Свердловск область Красноуфимск район Юаште шочынам, тыштак илем.

Тӱрлаш изи годымак тӱҥалынам. Тунам ме, йоча-влак, тӱрлӧ кидпашалан тунемынна, эсогыл кугурак-влак дене пырля куэнна.

Мӧҥгыштӧ марла гына кутыренна. А йочасадыште да школышто – рушла. Икмыняр пошкудына руш лийын, сандене изирак годым кок йылмыге сайын паленна.

Мемнан дене пырля Сяйлян кована илен. Тудо эре марий тувырым гына чиен. Йӧрата ыле мыланна йомакым каласкалаш. Шарнем, кастене ковамын йолташ ӱдыржӧ-влак толын, коҥга тӱньык гыч салмам кораҥден, трупкашт гыч шикшым колтен шинчат ыле. Тыгодым чыра волгыдеш тӱрлӧ историйым каласкаленыт, муреныт, кӱнчылам шӱдыреныт, тӱрленыт, пидыныт. Электротул Юашке 1961 ийыште гына толын.

Тӱрлымӧ радына

25 ияшем годым мешакеш ырес дене тӱрлаш тӱҥалынам. Шӱртӧ налаш уке да вургемым рончен тӱрленам. Изи гыч тӱҥалын, айдемын кап кӱкшыт гай иктаж 70 картиным ыштенам. Нуным варажым тӱрлӧ ончерыш коштыктенам, южгунам конкурслаште кидпашам-влак дене ончыл верыш лектынам.

Кучак-влак

Икымше гана курчаклан марий тувырым 2001 ийыште чиктенам. Тудым мый Юасе пӧрт-тоштерлан пӧлекленам. Кызыт марте чылаже 100 утла курчакым да 80 утла суртводыжым чиктенам.

Суртводыжлан марий, руш, татар тувырым ургенам, вара нуным ужаленам. Кӧ кидпашам ышта, тудо умыла: кеч-могай паша окса роскотым йодеш.

Тувыр

Мыланем тошто манер дене ургымо 5 марий тувырым коденыт. Шкаланем тасма дене сӧрастарыман у тувырым ышташ кумылаҥым. Ик тошто тувырым ончыкем пыштен, тудын семын ургаш тӱҥальым. Тылеч вара тоштым уэмден, тыгак весым урген, чылаже 45 наре пӧръеҥ да ӱдырамаш тувырым ыштенам. Ончылсакышат моткоч шуко погынен. Шӱешпидышым да оҥышко сакыме ший аршашым иктаж 30 ямдыленам.

Тоштер

Тоштерым ышташ шонымаш 2016 ийыште шочын. Икымше тоштерым кудывечысе верандыштына почынна. Тушто иктаж шӱдӧ экспонат: тувыр, ончылшовыч, вуйчием – лийын. Йолташ, пошкудо-влак тошто чиемым конденыт, мыняржым шӱк кокла гыч поген конденам, тыгак ала-можым наледенам, кызытат наледем.

2020 ий 11 мартыште, пандемийым увертарыме кечын, кугу ойгыш логалынна: электровоштырлан кӧра (кеч тудыжым ик ий ончыч гына вашталтенна) пӧртна йӱлен. Ӱмбалнына мо лийын, тудо гына кодын. Тунам пеш йӧсӧ ыле. Кугурак ӱдырем, Таня, Юаште ила. Ик тылзат пеле ӱдыр-веҥе дене иленна. Тау икшывына-влаклан, полыш кидым шуялтыше еҥ-шамычлан, поснак тау Натальинский потребушемлан окса дене полшымыжлан. Тӱняште шуко поро айдеме, садлан кӧ мо дене кертын, полшен.

Апрельыште кок верандан пӧртым нална. Ик верандыштыже тоштерым ыштенам. Тушто кок направлений дене пашам ыштена: марий калык вургем да руш ӱдырамашын кидпаша сымыктыш.

Кидпашам але тувырым еҥ-влак шке кондат, южышт колтат. Тыгодым кажне арверыште лӱмым да кушеч колтымым возыман израк этикеткым пижыктыме. Шукерте огыл Марий Эл гыч ик ӱдырамаш дене тувырым вашталтенна, мыланем тудо олыкмарий вургемым колтен. Тыгак ынде пошкырт-влакынат тувырышт уло.

Мый йӧратем марий вургемым, марий тӱрым. Мемнан вургемна тӱняште эн мотор, тудым ышташ мыняр вий да чытыш кӱлыт! А калыкнаже могай пашаче! Вургемжым ончен, утыр да утыр кугешнем тудын дене!

Кок ий ончыч лийше туткарлан кӧра мый чыла йомдаренам, лач пелашемын тувыржо гына тӱвыра пӧртыштӧ кечымыжлан кӧра аралалт кодын. Уэш чыла пӧртылташ илышем ок сите, но кунар-гынат ыштен кодаш тыршем. Мыйын тӱҥ шонымашем: уныкам, кугезе уныкам-влаклан шочмо калыкнан тувырыштым арален кодаш.

«Шке эртыме корныжым мондышо калыкын ончыкылыкшо уке». Тиде девиз дене пашамым умбакыже шуем.