Поро туныкытшо, уста гармоньчо…
Морко район Арын кундемыште тиде уста гармоньчым палыдыме еҥжат уке. Кеч-могай пайрем лийже, шочмо кече ма, сӱан – Алевтина Владимировна гармоньжо дене кажнын кумылжым савыра…
Чувашла, курыкмарла…
А.В.Ямблатова Чайнур ялыште ила. 26 ий Арын школышто пашам ыштен, тӱҥалтыш класслам туныктышо лийын. Кызыт – сулен налме канышыште, тыгак Сергей Чавайн лӱмеш тоштер-комплексыште смотритель сомылым шукта, экспонат-влакым эскера. Пелашыж дене вольыкым ончат, сурт сомылкам шуктат – тыглай ял калык семынак озанлык пашаште шолын илат.
– Ачамат, авамат муро кумылан лийыныт, коктынат гармоньым шоктеныт. Авам – чуваш. Ачам дене Волгоградыште, целинаште вашлийыныт, ушненыт. Авам велым тукымыштыжо чылан музыкант улыт. Меат, йоча-влак, Сима шӱжарем, Владик шольым – чылан шокташ тунемынна. Гармоньжо пӧртыштак лийын. Авам гармоньым кучен шинчеш – чувашла шокталта, ачамже курыкмарий семым шокташ йӧрата ыле. Меат – почешышт.
Авам ончыч марла моштен огыл, ачамлан марлан толмекыже веле тунемын. Шарнем, изиракем годым рушла веле ойла ыле, а вараже чыланат марлак мутланенна. Лач гармонь дене авай чӱчкыдын шочмо велысе семжым йоҥгалтарен. Мый эре шоктымыжым онченам, «Кузе тыге парняже модеш, кузе кусна?» манын шоненам. Варажым шкеат тунем шуым. Ачамын шоктымо сем-влакымат савыраш тунемым, – каласкалыш Алевтина Владимировна.
«Изи мечым чумена…»
Изи Алевтина шым ияшыж годым Йошкар-Оласе музыкальный школыш тунемаш пурен улмаш, чыла экзаменым эртен, шочмо суртым коден каяш ямде лийын. Но экзамен деч вара мӧҥгӧ пӧртылмышт годым лийше ик историй йочан кумылжым (ала пӱрымашыжымат!) вашталтен. Алевтина Владимировна тудо жапым шарналтыш:
– Рӱдола гыч мӧҥгӧ автобус дене кудалмына годым автобусышто йӱшӧ пӧръеҥ-влакым ужынам. Нуно пеш чот шургеныт, вара кредалаш тӱҥалыныт. Мый, изи ӱдыр, чыла тидым ужынам да чот лӱдынам. Тылеч вара мӧҥгӧ гыч кайымем шуын огыл, тунемаш кумылем йомын. Варажым тунемаш пурен кертмем нерген ушештарыше ӱжмаш серыш икмыняр гана тольо, но мый каен омыл, ачам-авамат чаманеныт.
Тунам мӧҥгыштӧ мыйын лӱмеш гармоньым нальыч. Кокымшо классыште тунеммем годым шокташ туҥальым. Нылымше классыште класс дене хорым ыштенна. Мый шоктем, пырля тунемше ӱдыр-рвезе-шамыч мурат, куштат. Агитбригаде дене коштыннна, концертлаште муренна. Первый мурем – «Изи мечым чумена…». Кызытат тиде мурым порын шарналтен мурем.
Пeдинститутышто
Арын школым тунем лекмеке, Алевтина Владимировна Йошкар-Оласе Н.Крупская лӱмеш пединститутышто шинчымашым поген. Студент-влак стойотрядыш погынат ма, колхоз пашаш каят я «Студвесна» пайремыште выступатлат – гармонь эртак пырля.
– Тунем пытарымеш гармонь дене коштна. Варажым студент годсо семӱзгарнам группем мылам пӧлек шотеш кодыш. Тудо гармонь такше кызытат уло – поро шарнымаш семын чот араленам. Шукерте огыл саде гармоньым Сима шӱжаремлан пуышым. А тиде гармоньжым (кидысе семӱзгаржым ончыкта – авт.) мылам 50 ияшем годым йоча-шамычем пӧлеклышт. У гармонемлан ынде 5 ият лие, – мане Алевтина Владимировна.
Поро кумылан ӱдырамаш, уста туныктышо да чолга гармоньчо Алевтина Владимировна дене тачысе илыш нерген ятыр мутланышна. Воштылын, мутланен, муралтен шинчышна. Ӱдырамаш яра жапыште ыштыме кидпашаж денат палдарыш, эсогыл пӧлек шотеш сылне носки-шамычым кучыктыш. «Мыйын пидме носким чиеда гын, кумылда саемже. Пашада эре ушнен шогыжо», – лие поро тыланымаш.
Тӱрлӧ нерген – кӱчыкын
(Алевтина Владимировна дене мутланыма гыч)
– Ял але ола? Мом ойыреда?
– Еҥ-шамыч ялыштыжат оласыла тӱрлӧ йӧным ыштылаш толашат. Тугеже йӧршеш йолагай лийын пытенас! Ме Алик пелашем дене ала-мом «шикарныйым» огына кычал. Тарванылаш, тышке-тушко тошкышташ амал уло гын, тазалык сайрак лиеш. Пӧртыштӧ коҥга лийже, вӱташте – вольык. Тетла мо кӱлеш?
– Туныктымо паша нерген ойлаш гын…
– Мый чон почын пашам ыштенам. Туныктен лукмо икшыве-шамыч шке йочам гаяк улыт. Нылымше класс гыч ужатымем годым кажне гана чонем йӧсланен, кумылем тодылалтын. Кызытат нуным эскерем, нунын верч куанем да ойгырем. Тунемшем-шамыч такшым эре толын коштыт, пайрем-влак дене саламлат.
– Уэш школыш пӧртылаш кумылда уло?
– Ынде сулен налме канышыште улам. Но туныктымо годым пытартыш жапыште илышышкына компьютер чот пурыш, эре тушто шинчылтман ыле. Ала йоча дене заниматлаш, ала компьютерыште толашаш… Мылам тыгай вашталтыш ок келше.
– Гармоньда мыняр сӱаныште «оза» лийын, шотленда?
– Сӱанже, почеш коштмыжо – шотлен от ситаре… Пӧлеклан пуымо шовычшо ынде тич – ик кугу кылдыш погынен, шкаланат сӱаным эртараш сита.
