«Кагыр кагырлан лийже!»
Аза шортмо кеч-кунамат кеч-кӧмат тургыжланаш тарата. Шортмо амалым палет гын, изи падырашым лыпландараш неле огыл такше. Но южгунамже изи азан чон кумылжым, кап шижмашыжым раш палаш ок лий, молан йӧсланымыжым умылен шукташ неле. Ала чер витара, ала иктаж-можо коржта – аза каласен колтен ок керт шол.
Очыни, ужында, кунам аза вуйжым шеҥгек кадыртен шында да утен каен шортеш. Тыгай сӱрет кугыеҥ-влакым моткоч лӱдыкта. Аза тунар чот кадырга, эсогыл кидыште кучаш неле. Йочан шортын лыпланымекыже веле кадыр оҥ мӧҥгеш турамеш.
Тыге кадырген шортмо чӱчкыдын лиеда гын, мом ыштыман?
Марий-влак тыгай сӱретым «кагыр» але «кагыр сӱскан» маныт. 2010 ийыште Финн-угор калык-влакын Валентин Колумб лӱмеш историй да сылнымут тоштерыште савыкталтше «Кӱртньӧ печым печен… Осал вий деч аралтыш» книгаште «Йочам кагыр сӱскан деч эмлымаш» ужашыште тыге возымо: «Южгунам аза шочмеке кум-ныл арня гыч кагыргылаш тӱҥалеш, тыгодым, оҥжым ончык овартен, шеҥгеке пӱгӧ гай кадырга. Тыгай годым марий ӱдырамаш-влак азам пӱгыла койшо арвер гоч лукташ кӱштат. Тидлан под кылым, пӱгым, вӱдварам кучылтыт. Тидын годым азан аваже тыге ойла: «Кагыр сӱскан кагырлан лийже».
Ты книгаштак кагыр сӱскан деч шӱведыме мут сералтын: «Корно кагыреш кунам кагыр сӱскан лиеш, тунам иже азалан кагыр сӱскан лийже. Тьфу! Пече кагырлан кунам кагыр сӱскан лиеш, тунам иже азалан лийже. Тьфу! Вӱд кагыреш кунам кагыр сӱскан лиеш, тунам иже азалан лийже. Тьфу! Вӱдвара кагыреш кунам кагыр сӱскан лиеш, тунам иже азалан лийже. Тьфу! Шонанпыл кагыреш кунам кагыр сӱскан лиеш, тунам иже азалан лийже. Тьфу!
Тыге кум гана каласалтеш.
Вара мучашлан тыге маныт: «Шӱшмӱй кузе шула, туге шулыжо. Тьфу! Пура шоҥ кузе шула — туге шулыжо. Тьфу! Вӱд шоҥ кузе шула, туге шулыжо. Тьфу! Эр лупс кузе шула, туге шулыжо. Тьфу! Шонанпыл кузе шула, туге шулыжо. Тьфу, тьфу, тьфу!»
Кагыр шотышто медицине могырымат умылтарымаш ятыр уло. Врач-педиатр Людмила Михайлова мыланна тыге умылтарыш:
— Азан вуйым шеҥгек ыштен шортмыжо тӱрлӧ амаллан кӧра лийын кертеш. Чӱчкыдынрак вашлиялтше амал – вуйкоҥгырагӧргӧ давлений (внутричерепное давление) кугеммаш. Тудын ик симптомжо лач тыгай. Тыгак чогашылысе (мышечный) тонус лийын кертеш. Южо икшыве шке семынже вуйым шеҥгеке кадыртылаш йӧрата (иктаж 3 тылзе марте лиеда) Тыгодым аза ок шорт, ок йӧслане гын, тургыжланаш амал уке, тиде нормылан шотлалтеш. Кеч-мо гынат, азан тазалыкше дене кылдалтше чыла йодышым врач дене каҥашаш да тергаш кӱлеш.
