Алхалалалай!

Коряк рвезе Пётр Нестеров дене мый Наро-Фоминск олаште эртыше «Поколение» межнациональный лагерьыште палыме лийынам. Тудо Камчатский крайысе Петропавловск-Камчатский олаште ила.

Межнациональный лагерьын программыштыже Пётр коряк калыкын семӱзгаржым, бубеным перкален, йӱдвел калыклан келшыше семым логарвундаш дене луктын. Кызытсе илышыште самырык-влак тукымыштын йӱлаштым монден толыт. А П.Нестеров тудым шарна гына огыл, изи ӱдыр-рвезе-влакым Камчаткысе шагал еҥан калык-влакын куштымашыштлан туныкта.

Лагерьын пытартыш кечынже Пётр мыланем Камчаткысе ительмен калыкын Алхалалалай пайремын символикыжым пӧлеклыш. Тиде пайрем нерген мыйын утларак пален налмем шуын.

«Алхалалалай пайремым сентябрьыште ик арня жапыште эртарат.  Ожно ик тылзе гыч кум тылзе мартеат пайремленыт. А вара тудо кужу жаплан мондалтын. Уэш Алхалалалайым 1988 ийыште Ковран селаште «Эльвель» ительмен фольклор ансамбльын художественный вуйлатышыже Борис Жирков эртараш тӱҥалын. 

Алхалалалай – Камчаткысе тӱп калык-влакын пайремышт. Осал вий чаракым ыжне ыштыл манын, тудым поктен колтымо, еҥ-влакын чоныштым эрыктыме йӱла-влак эртаралтыт.  Кажне ийын Ковран селашке икмыняр тӱжем калык погына. Колым, шылым, емыж-саскам, поҥгым пуымыжлан пӱртӱслан тауштат. Эн тӱҥ сий – кол. Тудым колын тӱҥ Юмыжлан – Хантайлан – кучыктат. Тиде Юмын пу дене ыштыме идолжым йыр нумал коштыт, а вара покшек шогалтат», – каласыш П.Нестеров.

Алхалалалай пайремыште икмыняр конкурс эртаралтеш: гримасе-влакым эн оҥайын ыштылше (а тудыжо осал вийым поктен колта маныт), эн сай озавате – «Мимсх Алхалалалай», эн сай оза – «ЛьвиИхльх». Тыгак погынышо еҥ-влак хантайчикым пӱчкедымаште, нужым ийлымаште да тудын дене ыштыш-кучышым пидмаште,  шун дене ыштыме медальоным сӧрастарымаште да моло мастер-класслаште участвоватлат.

Шукын Алхалалалай пайремыш куштымо марафоным ончаш толыт. Тиде – пайремын эн тӱҥ, пытартыш йӱлаже. Тыге еҥ-влак эше ик Юмылан – Камчатке мландым шочыктышо Кутху кораклан – тауштат. Ӱдыр-каче-влак, мужыр дене шогалын, икмыняр шагат Йӱдвелысе тӱп калык-влакын семышт почеш чарныде куштат. Тыгодым йӱаш але кочкаш кораҥаш огеш лий. Эн шуко жап куштышо мужыр сеҥа. Тудлан пӧлек шотеш оксам кучыктат.

Пайрем мучко пӧръеҥ-влак «Алхалалалай!» манын кычкырат. А ӱдыр-влак нунылан «Айлулу!» манын вашештат. Нине шомак-влак огыт кусаралт. Нунын гоч еҥ-влак чон гыч лекше куаным ончыктат.

Пётр Нестеровын ойлымыж почеш, 2019 ийыште марафонышто куштышо-влак у рекордым шынденыт – 17 шагатат 5 минут. А тидыже ик идалык ончычсо деч ныл минутлан шукырак. Пётр шкежат тиде конкурсышто участвоватлен. Ончыкылык пелашыже дене пырля тудо 2010 ийыште сеҥышыш лектын. Нуно 16 шагатат 1 минут куштеныт.

 

Пётр Нестеров тӱвыра пашаште чолгалыкшым ончыкта. Тудо форумлашке, конференцийлашке коштеш. Моско, Санкт-Петербург олалаште идалыкыште икмыняр гана лиеда. Чыла вере шочмо калыкшын илыш-йӱлаж дене палдара. Тылеч посна Пётр крайысе Молодёжный парламентыште тӱвыра да калык-влак кокласе кыл комитетым вуйлата.

 

«Мый тугай верыште шочынам, кушто коряк йӱлам шуктен шогат. Шке шочмо верем дене, тӱвырам дене моткоч кугешнем. 2013 ийыште Алина пелашем дене сӱаным Алхалалалай пайремыште эртаренна. Тушто 3000 утла еҥ лийын», – мане Пётр Нестеров.

 

                   А те паленда?

• Ожно Камчатка пелотрошто ительмен, коряк, чукча, алеут, айна (курилец), эвен, камчадал калык-влак иленыт. Айна калык куд тӱшкалан шелалтын: Камчаткысе, Кечывалвел Сахалинысе, Йӱдвел Сахалинысе, Кечывалвел Курилысе, Йӱдвел курилысе да Амурысо. Кумытшо, нунын кокла гыч Камчаткысыжат, йӧршеш йомын.

• Коряк  – Камчаткын тӱп калык-влак коклаште улшо эн шуко еҥан калык. Тудо Йӱдвел Америкысе индеец-влакын ик тукым вожшо гыч лектеш. Сандене тачысе кече марте аралалт кодшо мифологийышт, йӱлашт икгайрак.
• Икымше гана «коряки» мутым XVIII курымышто руш колонизатор-влак возымышт годым кучылтыныт. Этнонимым пошкудо эвен ден юкагир племена-влак деч налме. Икымшыже нуным «карака», весыже «хэёкэл» манын лӱмденыт. Нине мут-влак «человек из-за бугра» манмым ончыктеныт. Коряк калыкын лӱмжӧ лекме шотышто эше ик шонымаш уло: тудо «хора» шомак гыч лийын. Коряк йылме гыч тиде мутым «пӱчӧ» манын кусарат.
• Тиде калыкын вургемже шкешотан лийын. Пӧръеҥ-влаклан йолашым да тувырым, а ӱдырамаш-влаклан комбинезоным янлык коваште дене ургеныт. Теҥыз воктене илыше-влак тюленьын, а ик вер гыч весыш куснылшо-влак пӱчын коваштыштым кучылтыныт. Ӱмбал вургем – кухлянке. Тудо пӱчӧ коваштан лийын.