Агавайрем Юмо, шулыкым пу!
Шошо ага мучашлалтмеке, пӱртӱс пеледалтме годым марий йӱлам шуктышо-влак ий еда Агавайрем кумалтышым эртарат. Агавайремым тӱҥ шотышто Кугече деч вара вич арня гыч пайремлаш тӱҥалыт. Тудо ик арня шуйна. Но тӱрлӧ кундемыште, районлаште илыше марий-влак кумалтыш кечым шке семынышт ойырен налын кертыт. Агавайрем кумалтыш деч вара кеҥеж кумалтыш-влак тӱҥалыт.
Марий Элысе кумалтыш-влак
5 июньышто Марий Турек район Кӱшыл Турек Агавайрем кумалтышыш лектын, Советский район Яҥгранур ял калык Курык кугызалан кумалын. Тыгак Немыч ял калык Агавайрем кумалтышышым эртарен. Ты кечынак Йошкар-Оласе Тумер отышто Агавайрем кумалтыш лийын (фото-влакым ончыза).
Моло кумалтыш-влак:
6 июньышто Советский район Колыгудо, Тапшер, Кугэҥер, Кугунур ял-влак Агавайремым эртарат. 7 июньышто — Марий Турек район Марий Купто. 11 июньышто — Марий Турек район Андре почига. 12 июньышто — Марий Турек район Ӱлыл Турек, Акпатыр ял-влак. 13 июньышто У Торъял район Эшымсола отышто Агавайрем кумалтыш лиеш, Советский район Эҥермучаш ял калык «Мланде шырт кечым» эртара. 18 июньышто Йошкар-Оласе Пӱнчер отышто Агавайрем юмылан иктешлен вуйым савымаш эрта. 19 июньышто Советский район Вечын, Колянур, Шогале ял калык Тиште кумалтышым эртара. Ӧрша ял калыкат ты кечын кумалтышыш лектеш. 26 июньышто Советский район Васташуй ял калык Вӱд Авалан пелешта.
Агавайрем Юмылан вуйым савыме нерген
Юрий Дмитриевич Тушнурцев, Йошкар-Олан тӱҥ онаеҥже:
– Агавайрем (Аҥавайрем) Юмылан марий калык ожнысек кумал шоген. «Ага» – тиде чумыр сандалыкым ончыктышо мут, а «вайрем» – чылажымат ваш ушен, варен шогышо вий.
Кеч-могай кумалтыш деч ончыч мончаш пурыман, яндар ош вургемым чийыман. Агавайрем кумалтышыш чиялтыме муно дене толыт, когыльым, мелна кышылым, туарам кондат. Тыгак ик тичмаш кинде лийшаш. Отышто лӱҥгалтышым ыштат, кумалтыш деч вара изижге-кугужге, онаеҥге-моге – чылан лӱҥгалтат.
Агавайрем Юмо – тиде шулыкын озаже. Шулыкым рушлаже творчество манаш лиеш. Тудо тыгак пиал, порылык дене кылдалтын. Агавайрем Юмо Кече, Тылзе Ава деч кугу вийым налеш, тудым иктыш пога. Мландымбалсе вӱд вачын (эҥер ма, теҥыз) тудо вийжым кӱшкӧ нӧлта да пылвомышышто пога. Пар нӧлталтеш – пылыш савырна, пылым мардеж поктен шара. Вара чыла верым йӱр вӱд дене, лупс вӱдыжгӧ дене нӧртен шога. Агавайрем кум вийым пога: Мланде Ава деч, Вӱд Ава деч, Мардеж Ава деч. Нине кум вийым иктыш чумырен, тӱнялан да калыклан иляным пуэн шога. Лыжга мардеж дене, леве йӱр дене мланде иляным, вольык иляным, айдеме иляным, кушкыл иляным иландара, кушкаш полша.
Шурным ӱдена – сайын кушшо, кинде лийже, пакчасаскам шындена – лектыш лийже. Вольыклан шудо кӱлеш – шудат сайын кушшо. Кайыквусыланат кочкыш лийже. Вӱд Ава Мланде Ава дене пырля илышым пуа, кушкаш полша, эрыкта, иландара. Мланде Ава вожым шара, кушкыллан вийым пуа, тӱзланаш полша, чыла тырлыктара. Вольыкат мландыште коштеш, шудым кочкеш. Сандене вольыкланат йодына: исыр тӱж лийже, каҥгаже вияҥже. Агавайрем Юмылан кумалме годым Перке Авамат йодына. Тек ӱстембалне эре кинде-шинчал перке лиеш. Шийвундо перке лийже, вет Мланде Ава мланде кӧргысӧ поянлыкше дене мыланна илаш полша… Тӱня Юмым йодына. Вет тудын ешыже пеш кугу. Тушко Кече Ава, Тылзе Ава, Шӱдыр Ава, Вӱд Ава, Мланде Ава пурат – чыланыштым йодына.
Марий калык эреак чыла вере тыныс лийже манын, илыш тӱзланыже манын кумал шога. Агавайрем кумалтыш годым ме Мер Юмыланат пелештена. Тек марий калыкынат, уло тӱнясе моло калыкынат илышышт тӱзланен шога! Кугезе калыкна ожнысек кумал шоген, ме тиде йӱлам умбакыжат шуктена, умбакыжат шулык дене илаш йодына. Агавайрем Юмо деч да моло Юмо дечат.
Юмын шепкаже – лӱҥгалтыш
Агавайрем кумалтыш годым еҥ-влак лӱҥгалтыш дене лӱҥгалтат. Молан? Мом тиде ончыкта?
Лӱҥгалтыш дене лӱҥгалтымаш тӱнямбалысе ятыр калык коклаште шкешотан юзо вий семын аклалтеш. Марий-влаклан тудо куштылгылыкым, ласкалыкым ончыктышо символ. Лӱҥгалтышым кававомышын пушкыдо кидше, Юмын шепкаже манаш лиеш. Лӱҥгалтыме годым кайык семын юж толкыным шижат, лыпланет, чоныштет порылык озалана. Тиде кумылым нӧлтышӧ, ласкаҥдыше, вий-куатым пуышо, капкылым куштылемдыше, тазалыкым ешарыше вер. Кугезына-влак тидым паленыт, ӱшаненыт. Сандене Агавайрем кумалтыш годым лӱҥгалтышыш шичме годым шке семын куштылго илышым, ласкалыкым, тазалыкым йодман.
